Simavi-directeur Dieneke van der Wijk: “Ik bewonder de veerkracht van vrouwen”

Let op! Dit artikel bevat verwijzingen naar (oorlogs)geweld

Hoe doen we het? Hoe maken we het verschil in een wereld waarin waterproblemen steeds groter worden en vrouwenrechten onder druk staan? Dat is de puzzel die Dieneke van der Wijk als nieuwe directeur bij Simavi wil gaan leggen. Maar ze schuwt ook de barricades niet. Binnen een paar dagen na haar aantreden liep ze vol enthousiasme mee in de Klimaatmars in Rotterdam en schoof ze aan bij het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag. “Het gaat om impact.”

“You stay”, wees de commandant haar als enige aan. Dieneke van der Wijk, aan het werk voor een ontwikkelingsorganisatie, zat al wekenlang vast in een oorlogsgebied. Maar de commandant had het niet zo op deze onderzoekster die geen geld voor projecten meebracht. “Get out of here”, was de boodschap. Maar hoe doe je dat als dat niet veilig kan?

Het was niet de enige keer dat Van der Wijk zich terugvond in een dreigende situatie. Zo was ze getuige van etnisch geweld in Sulawesi, Indonesië. “Jongeren met grote machetes liepen er rond met afgehakte hoofden en niemand die ze stopte.” En was ze nauw betrokken bij de demobilisatie en re-integratie van kindsoldaten in Liberia.

Lastige klussen voor de kiezen

“Ach, er waren zoveel moeilijke momenten”, zegt Van der Wijk nuchter over haar lange loopbaan bij ontwikkelingsorganisaties. “Fascinerende leermomenten, waar ik nog heel scherpe herinneringen aan heb.” Ze begon haar loopbaan in Sri Lanka, maar woonde ook langere tijd in Indonesië, Thailand, Sierra Leone en Liberia. Recent kreeg ze ook nog lastige klussen voor de kiezen in Myanmar, waar onlangs nog vier activisten werden geëxecuteerd door het regime, en Afghanistan, waar programma’s versneld gesloten moesten worden toen de Taliban de macht overnamen.

De mooie momenten zijn altijd belangrijker geweest, al vanaf het moment dat bij Van der Wijk ‘het kwartje viel’ dat dít het werk was dat ze wilde doen. “In de tijd dat ik studeerde, was ik nog heel erg zoekende. Eigenlijk speelde ik het liefst basketbal.” Eerst deed ze de Pabo, daarna koos ze voor een master Pedagogiek. Uiteindelijk kwam ze als onderzoeker terecht in Sri Lanka. “Ik werkte daar met kinderen en hun ouders op theeplantages. Hele gezinnen woonden daar in kleine geschakelde kamers. Ik kwam voortdurend bij hen over de vloer en voelde mij volledig omarmd. Toen wist ik wie ik wilde zijn.”

De power van vrouwen en meisjes

Ze werd ook geraakt door de enorme kracht van mensen, bijvoorbeeld van oorlogsweduwen en alleenstaande moeders in Sri Lanka en Cambodja. “Vrouwen die helemaal niets hebben en toch het gezin draaiende houden in een oorlog. Die knetterhard werken onder extreme omstandigheden en dagelijks te kampen hebben met vooroordelen. In Sri Lanka moesten deze vrouwen bijvoorbeeld vissen met hun handen. Omdat het niet respectvol is naar mannen om de netten te gebruiken waarmee mannen vissen. Het gejuich van de vrouwen als een van hen daadwerkelijk een vis greep in het troebele water, die power van vrouwen en meisjes om te overleven en toch iets van te maken: dat spreekt mij heel erg aan.”

Die veerkracht om overeind te blijven in een wereld die zo snel verandert, fascineert Van der Wijk. Maar het roept bij haar ook de vraag op hoe je organisaties bouwt die het verschil maken in situaties die zo moeilijk en complex zijn. “Dat spreekt mij ook zo aan in Simavi. Er ligt een fantastische nieuwe strategie, die erop gericht is om vrouwen in staat te stellen om duurzame oplossingen voor water en sanitatie op te eisen en te realiseren. Maar hoe doen we dat dan precies? Daar is niet één antwoord op. De situatie is overal anders. Je moet holistisch werken, je moet de dynamiek van macht en cultuur begrijpen en ook heel erg de samenwerking zoeken.”

Ruimte ingeperkt door autoritaire regimes

Alle problemen die Van der Wijk in haar loopbaan is tegengekomen, ziet ze als nuttige puzzelstukjes. “Stukjes die me hebben geleerd hoe je problemen kunt oplossen en hoe je beslissingen neemt als leider. Hoe je een organisatie bouwt die impact heeft.” Ze is daar langzaam ingegroeid, merkt ze. “Vroeger lag mijn passie meer bij het werk met gemeenschappen, bijvoorbeeld in die huisjes op de theeplantage, en nu meer bij het samenwerken aan de organisatie-kant.”

Ondertussen is ook de wereld van ontwikkelingssamenwerking veranderd. “Het beleid van de Nederlandse overheid heeft een heel andere insteek gekregen, met heel veel nadruk op handel en snelle oplossingen. Het is belangrijk om een tegengeluid te laten horen als ontwikkelingsorganisatie. Want de wereld ís niet zo eenvoudig. Als het allemaal zo simpel zou zijn, had de private sector het allang geregeld.” Daar komt nog bij dat de ruimte voor maatschappelijke organisaties in veel landen wordt ingeperkt door autoritaire regimes. “Dat soort leiders denken dat ze je kunnen stoppen, maar we kunnen ook op andere manieren werken om de vinger op de zere plek te leggen.”

De macht over water

Bovendien is de noodzaak alleen maar groter geworden, stelt Van der Wijk. “De gevolgen van de klimaatcrisis hebben alles te maken met water. Droogte, overstromingen, verslechterende waterkwaliteit of tekort aan water. Dat gaat alleen maar erger worden. Vooral in Afrika en Azië waar nu al miljoenen vrouwen en meisjes onvoldoende toegang hebben tot water en sanitatie. En wie heeft dan de macht over water? Dat zijn toch vaak mannen die beslissingen nemen.”

Van der Wijk zegt best wel ‘huiverig’ te zijn over de ruimte die er is voor vrouwen om leiderschapsrollen op zich te nemen. “Afghanistan is natuurlijk een extreem voorbeeld, maar ook in andere landen zoals bijvoorbeeld Bangladesh is de acceptatie door mannen beperkt. Ook de ruimte voor minderheidsgroepen waaronder ook lhbtiq-ers wordt niet groter. Integendeel, het wordt gevaarlijker, minder tolerant. Dus moeten we tegenwicht blijven bieden.”

Koloniale trekjes aanpakken

Tegelijkertijd moeten ontwikkelingsorganisaties ook zelf in de spiegel kijken. “Het is de hoogste tijd om de ouderwetse, koloniale trekjes aan te pakken. Hoezo zijn we in het ‘Noorden’ de expert en elders de leerling? Laten we kijken waar ieders kracht en ervaring zit. Samen kunnen we verschil maken. We moeten macht en de besluitvorming neerleggen waar de actie is.”

Of Simavi over vijf jaar een andere organisatie zal zijn? “Ik hoop het wel. Niet in de zin dat we ons niet meer richten op vrouwen, water en klimaat. Maar wel in hoe we werken en hoe we impact maken. Die puzzel, hoe we nog veel meer kunnen werken vanuit gelijkwaardige partnerschappen, gaan we samen leggen.”

Wie is Dieneke van der Wijk?

• 1965 Geboren te Smallingerland
• 1984 – 1987 PABO Groningen
• 1988 – 1993 Master Pedagogiek Groningen
• 1989 – 1993 Basketbal op nationaal niveau
• 1994 – 1997 Onderzoeker en programmamedewerker Oxfam Great Britain (Sri Lanka, Cambodja)
• 1997 – 2009 Managementfuncties Save the Children UK (Sri Lanka, Indonesië, Liberia, Sierra Leone)
• 2009 – 2022 Managementfuncties Oxfam GB en Oxfam International op mondiaal en regionaal niveau (Sri Lanka, Verenigd Koninkrijk, Thailand, Sri Lanka)
• 2022 – heden Directeur Simavi

Dit artikel is ook te lezen op de site van OneWorld.