16 Days of Activism: dappere en sterke vrouwen en meisjes spreken zich uit om (seksueel) geweld te stoppen

Waarschuwing: dit artikel bevat content over (seksueel) geweld

Waarom het gebrek aan WASH vrouwen en meisjes harder treft

Vrouwen en meisjes zijn vaak verantwoordelijk voor het halen van water. Aangezien dit een tijdrovende bezigheid is, zorgt het er vaak voor dat ze hun school niet kunnen afmaken of ze geen tijd hebben voor een baan. Gendergelijkheid komt hierdoor komt onder druk te staan.

Daarnaast ervaren meisjes seksuele intimidatie, dwang en geweld wanneer ze water halen doordat ze lange afstanden moeten afleggen. Of wanneer ze uren in lange rijen moeten wachten voor water en geconfronteerd worden met machtsmisbruik van de mannen die de waterpunten beheren. En dat alles omdat er simpelweg niet voldoende of geen toegang is tot water of een veilig toilet.

Hun verhaal, hun rechten

Seks voor water wordt steeds meer de gebruikelijke gang van zaken op plekken als Kibera in Kenia. Water is een mensenrecht waar elk meisje toegang toe zou moeten hebben zonder geconfronteerd te worden met geweld of intimidatie. Dat is waarom Simavi deelneemt aan de internationale campagne van 16 Days of Activism against Gender-Based Violence.

Door het delen van verhalen van dappere en sterke vrouwen die zich hard maken tegen (seksueel) geweld en intimidatie. Nancy, Cecilia en Esther vertellen hun verhaal over hoe gebrek aan toegang tot water en toiletten vrouwen in onveilige situaties brengt en hoe ze deze problematiek bespreekbaar maken op een politiek en lokaal niveau.

Nancy leert meisjes over hun rechten

‘Veel meisjes in de Keniaanse sloppenwijk Kibera voelen zich onveilig als ze water halen’, vertelt Nancy Barasa (21). ‘Ze worden bijvoorbeeld seksueel geïntimideerd. Zo slaan jongens hen op hun billen op het moment dat ze één van hun 20-liter jerrycans optillen. Sommige meisjes voelen zich zelfs genoodzaakt om seks te hebben in ruil voor water.’ Nancy ondervindt ook zelf regelmatig seksuele intimidatie.

De kraan alleen open voor "bekenden"

Volgens Nancy maken veel jongens die de waterpunten bemannen en het geld in ontvangst nemen, ook misbruik van hun machtspositie. ‘Ze openen de kraan bijvoorbeeld alleen voor meisjes die ze kennen of die hen al bepaalde gunsten hebben verleend’, vertelt Nancy. ‘Hierdoor sta je soms een hele dag in de rij en heb je aan het eind van de dag nog steeds geen water. En de volgende dag is het soms hetzelfde liedje. Zo begin je uiteindelijk ook te overwegen om “vrienden” te worden met zo’n jongen van een waterpunt.’

Om zonder water terug naar huis te keren, is volgens Nancy helemaal geen optie. ‘Je moeder stuurt je dan direct weer het huis uit om ergens anders naar water te gaan zoeken, zelfs als het avond is. Dit maakt ons extra kwetsbaar. Meisjes vervallen hierdoor in zulk extreem gedrag als seks hebben voor water.’ Gelukkig heeft Nancy nooit seks voor water gehad.

Onveilige omstandigheden bij toiletten en douches

Onveiligheid bij toiletten en douches is volgens Nancy een ander groot probleem. In Kibera hebben de meeste golfplaten huizen geen toilet of douche waardoor meisjes genoodzaakt zijn om van openbare toiletten en douches gebruik te maken waar ze ook nog eens voor moeten betalen.

Volgens Nancy hebben meisjes bij deze toiletten regelmatig te maken met seksuele intimidatie door de jongens die het geld voor de toiletten en douches in ontvangst nemen. ‘Regelmatig als ik naar een (openbaar) toilet ga, vragen vrienden van de toiletjongen mijn nummer. Als ik dit weiger te geven, dan laat de toiletjongen me de volgende keer niet meer de faciliteiten gebruiken. Terwijl er maar weinig toiletten zijn in Kibera.’

Het taboe doorbreken en meisjes over hun rechten leren

Nancy besloot om deze situatie te gaan proberen te veranderen en zich in te gaan zetten voor betere toegang tot water. ‘Toegang tot water is een mensenrecht’, stelt Nancy. ‘En water is voor meisjes extra belangrijk. Ze hebben het nodig voor douchen, koken, maar ook om zich bijvoorbeeld te kunnen wassen tijdens hun menstruatieperiode. Ze zouden daarom nooit dit soort problemen mogen ondervinden.’

Nancy leert andere meisjes daarom over hun rechten en dat het hebben van seks voor water niet goed en zelfs erg risicovol is. ‘Je kunt er zelfs ziektes zoals HIV van krijgen.’ Ook pleit ze er op sociale media als Twitter en Facebook voor dat wetgevers praktijken zoals seks voor water strafbaar maken en de toegang tot water, veilige toiletten en douches verbeteren.

‘Ik ben erg trots dat ik inmiddels meer dan tweeduizend meisjes heb getraind in de gevaren en risico’s van sex voor water’, vertelt Nancy. ‘Eerder durfde niemand over dit onderwerp te praten. Maar dankzij dit soort trainingen is het onderwerp niet langer een taboe. Ook kunnen de meisjes die ik heb getraind nu zelf andere meisjes gaan voorlichten.’

**UPDATE FEBRUARI 2023, een jaar na het interview**

Nancy woont nog altijd in Kibera met haar familie en zet zich nog dagelijks in voor de rechten van vrouwen en meisjes. Ze werkt sinds kort als assistent programme officer bij de Zamara Foundation in Nairobi: een feministische organisatie die zich inzet voor lichamelijke autonomie en integriteit en intersectioneel feministisch transformationeel leiderschap voor jonge vrouwen.

Cecilia Achieng Ayot strijdt als lokale politicus tegen geweld tegen vrouwen en meisjes

Tegenwoordig strijdt Cecilia Achieng Ayot als lokale politicus tegen geweld tegen vrouwen en meisjes. De 44-jarige is geboren en getogen in de Keniaanse sloppenwijk Kibera.

Toen Cecilia een jong meisje was, is haar zus verkracht en geïnfecteerd met HIV toen ze water gingen halen, vertelt Cecilia: ‘als 7-jarig meisje moest ik samen met mijn zus dikwijls meer dan drie kilometer lopen om water te halen’, vertelt ze en benadrukt dat de situatie in Kibera tegenwoordig nog niet is verbeterd.

‘Vrijwel alle waterpunten zijn in handen van kartels die zelf de waterprijzen bepalen’, legt de volksvertegenwoordiger uit. ‘Dichtbij huis is het water hierdoor te duur voor de meeste gezinnen, inclusief ons gezin, waardoor meisjes door hun moeder ver op pad worden gestuurd om goedkoper water te vinden’, legt de politicus uit.

Seks voor water was een serieus taboe

Veel meisjes en jonge vrouwen worden verleid om seks te hebben in ruil voor water. ‘Omdat Kibera een informele nederzetting is wordt de watervoorziening niet door de overheid geregeld maar door private partijen die vooral geld willen verdienen en jonge meisjes en vrouwen seksueel proberen uit te buiten’, vertelt de volksvertegenwoordigster die dit probleem al jaren met leden ogen aanziet

‘Deze meisjes willen helemaal geen seks met deze mannen maar zijn wanhopig. Ze zien geen andere optie’, benadrukt Cecilia. ‘Het is een verschrikkelijke vernedering voor deze jonge vrouwen die enkel toegang proberen te krijgen tot een fundamenteel mensenrecht: water.’

Jarenlang was het seks voor water probleem een groot taboe en praatte niemand erover. ‘In Kibera heerst er een enorme wetteloosheid’, legt Cecilia uit. ‘Wanneer ouders bij de politie aangifte doen van verkrachting van één van hun dochters, doet de politie er dikwijls niets mee. Het gezin keert vervolgens terug naar huis en moet doorleven terwijl de daders bij hen om de hoek wonen en hen eenvoudig iets kunnen aandoen.’

Sloppenwijken verdienen ook overheidsdiensten

Cecilia probeert zich nu hard te maken om deze situatie te veranderen: ‘Ik zit eindelijk aan de beslissingstafel maar kom erachter dat ik nog steeds weinig kan doen doordat er in een sloppenwijk in principe geen overheidsdiensten worden aangeboden.’

De politica vreest echter dat er een lange adem voor nodig is om de regering te doen inzien dat mensen in sloppenwijken ook belastingbetalers zijn die toegang tot overheidsdiensten verdienen. ‘In de tussentijd hoop ik dat maatschappelijke en internationale organisaties hulp en oplossingen blijven bieden, terwijl wij de overheid dwingen om te veranderen.’

Esther Musavi vecht voor beter toegang tot water en sanitatie en tegen geweld tegen vrouwen en meisjes

Sommige meisjes in sloppenwijk Kibera in Kenia zien geen andere optie dan seks te hebben in ruil voor water, vertelt Esther Musavi (38) die daarom strijdt voor betere toegang tot water, veilige toiletten en douches en tegen geweld tegen meisjes en vrouwen. ‘Het enorme gebrek aan water, veilige toiletten en douches in Kibera leidt tot veel geweld tegen meisjes en jonge vrouwen.’

Belaagd onderweg naar een waterpunt

Door het tekort aan water, gaan meisjes vaak al ’s nachts op pad om water te halen, vertelt de activist. ‘Ze hopen dan vooraan in de rij te komen om ’s ochtends op tijd water te krijgen, voordat het alweer op is’, vertelt Esther. ‘Maar onderweg naar deze waterpunten worden meisjes regelmatig aangerand of verkracht.’

De eindeloze rijen waarin meisjes en vrouwen vaak urenlang moeten wachten geven ondertussen een ongezonde macht aan de jongens die de waterpunten bemannen. ‘De jongens vragen de meisjes om seks met ze te hebben in ruil voor water, als de meisjes bijvoorbeeld niet genoeg geld hebben. Ook laten ze, in ruil voor seks, meisjes naar het begin van de rij komen, zodat ze nog water krijgen voordat het op is’, vertelt Esther die tientallen meisjes interviewde om dit seks voor water-probleem aan het licht te brengen.

De gemeenschap voorlichten over schadelijke praktijken en vrouwenrechten

‘Veel meisjes durven niets van de seksuele intimidatie te zeggen, omdat ze dan niet meer van die toiletten of douches gebruik kunnen maken en er maar weinig in Kibera zijn. De aanrandings- en verkrachtingszaken worden dikwijls in de doofpot gestopt als ouders ermee naar de plaatselijke chief of de politie proberen te gaan’, vertelt de activist.

Esther onderwijst nu haar gemeenschap over hoe schadelijk deze praktijken zijn en welke rechten meisjes hebben. ‘We leren meisjes om nee te zeggen tegen sex voor water. Tegelijk moet er uiteraard betere toegang komen tot water, want anders blijft het lastig voor meisjes om nee te zeggen.’ Ook zet ze zich in voor meer en veiligere toiletten en douches in Kibera. ‘Sex voor water is een mensenrechtenschending. Meisjes en vrouwen zouden vrije toegang moeten hebben tot een basisbehoefte als water.’

Betere toegang tot water

‘Ik ben trots dat dankzij ons onderzoek de lokale regering dit seks voor water-probleem nu eindelijk serieus neemt. Ik ben ervan overtuigd dat als meisjes en vrouwen betere toegang tot water krijgen, we deze seks voor water-praktijken kunnen stoppen. Want als er geen rijen meer zijn voor een waterpunt, dan kunnen meisjes eenvoudig nee tegen seks zeggen en naar een ander waterpunt gaan.’

Simavi and ANEW komen op voor verandering

De verhalen van deze dappere vrouwen tonen aan dat er verandering nodig is om geweld tegen vrouwen een halt toe te roepen. Vrouwen en meisjes zouden gebruik moeten kunnen maken van hun mensenrecht om toegang te hebben tot water en sanitatie zonder dwang of geweld. Dat is waarom Simavi en ANEW pleiten dat water- en sanitatieservices zo worden ingericht dat de veiligheid van vrouwen en meisjes wordt gewaarborgd en geweld en intimidatie voorkomen. 

Waarbij het essentieel is dat vrouwen worden betrokken bij het ontwerp, de implementatie en het beheer van WASH-services (water, sanitatie en hygiëne) om de verandering teweeg te brengen die nodig is om geweld tegen vrouwen te stoppen in deze gemeenschappen.