Stel je dit eens voor: je gaat lekker vissen of op vakantie naar de kust, maar je hebt geen idee wat er op de zeebodem, niet ver van onze kusten, ligt te rotten. Wetenschappers hebben na bijna twee decennia zoeken een schokkend koude ontdekking gedaan in de Barentszzee. Ze hebben niet één, maar een complexe begraafplaats van radioactief afval gelokaliseerd. En geloof me, dit is geen opruimactie die je wilt uitstellen.
Dit gaat niet over een losse container; dit is een serieuze zaak die onze huidige veiligheidsperceptie op scherp zet. Wat deze Arctische expeditie, uitgevoerd door het beroemde Koertsjatoev Instituut en de Russische Academie van Wetenschappen, precies heeft gevonden, en waarom je dit nu moet weten, leggen we je stap voor stap uit.
Het spookschip dat niemand kon vinden
Al jarenlang waren er geruchten en onzekerheden over wat er in de diepten lag. Tijdens de recente expeditie, die eindigde op 28 november 2025, is er eindelijk duidelijkheid gekomen. Het team heeft de exacte locatie bepaald van twee ernstig verdachte schepen. Vaak denken we bij kernenergie aan de centrales, maar de zee is helaas een opslagplaats gebleken.
De ‘Lichter-4’: Twee reactoren op de bodem
Een van de grootste vondsten was de ‘Lichter-4’, die al sinds 1988 op de bodem lag. Dit is geen doorsnee vrachtschip. Dit beladen vat bevatte naast vast radioactief afval (VRA) ook twee complete reactorkernen van de nucleaire onderzeeër K-22, waarvan de brandstof al was verwijderd.
- Wat is het gevaar? Hoewel de brandstof eruit is, vergen de reactoren zelf nog steeds gespecialiseerd beheer.
- De check: Gelukkig konden specialisten een eerste, deels stralingsonderzoek uitvoeren en bevestigen dat de directe barricades het afval vooralsnog binnenhouden.
Dit soort operaties voelt als het proberen te dichten van een lek in een oude dam met ducttape. Het werkt nu, maar hoe lang nog?
Nog meer verrassingen in de ijskoude diepte
Wetenschappers vonden niet alleen de ‘Lichter-4’. In mijn praktijk als verslaggever zie ik zelden zo’n reeks van complexe onderwatervondsten.
De onbekende begraafplaats bij de Kolgoejev
Bij het eiland Kolgoejev (Barentszzee) lag de barge ‘Nikkel’, beladen met maar liefst 580 ton aan radioactieve resten. Wat de experts echter niet hadden voorzien, was een volledig onbekende, complexe begraafplaats van radioactief afval, ook gevonden in de Baai der Stromingen (Zaliv Teçenië).
Dit is het punt dat je moet onthouden: Als ze er twee vonden die ze niet kenden, hoe zeker zijn we dan van de rest? Dit soort onvoorziene vondsten toont aan hoe gebrekkig onze historische kennis over de zeebodem kan zijn, zeker in zo’n uitgestrekt gebied als de Barentszzee.
Geen tijd om uit te rusten: de K-27
Naast het lokaliseren van de afvaldumpingen, voerden de teams ook routinetests uit op de nucleaire onderzeeër K-27. Ze bevestigden dat de beschermende barrières die de radioactiviteit tegenhouden, nog intact zijn. Maar je kunt hier niet op leunen.
Daarom hebben de teams ook al gekeken naar een permanente oplossing: de locatie voor een onderwater radiatie-monitoringsstation (PSPRM) nabij de K-27 is nu gekozen. Dit station zal continu de reactoren in de gaten houden. Kortom, de wetenschappers zijn nu proactief bezig met het veiliger maken van de bekende gevaren.
Wat ligt er écht nog verborgen?
De zoektocht stopte niet bij deze drie locaties. Er werd intensief gezocht in de Novaja Zemlja-trog, waar tussen 1967 en 1991 containers en schepen dumpies zijn gedumpt. Ze hebben de locatie van een complexe begraafplaats daar exact kunnen vaststellen.
Maar het meest zorgwekkende cijfer? Op dit moment is de exacte locatie van negen andere schepen met VRA in de Novaja Zemlja-trog nog steeds onbekend. Mensen in Nederland of België die de zee op gaan, moeten beseffen dat er nog steeds potentieel gevaarlijke ‘tikkende tijdbommen’ op de bodem van de Noordelijke zeeën liggen.
Wat kun jij hier nu mee? (Praktische les)
Dit is geen ramp die je met een simpele klik kunt oplossen. De les hier is breder: we moeten de overheid en wetenschappelijke instanties dwingen tot transparantie en volledige documentatie van wat er op zee wordt gedumpt. Hou de rapporten van de Russische Academie van Wetenschappen over deze expeditie in de gaten. Elke keer als er een nieuw deel van de kaart wordt ingekleurd, weten we iets meer over onze ‘achtertuin’.
De zoektocht naar die negen vermiste schepen gaat volgend jaar door. We zijn nu een klein stukje dichter bij de waarheid, maar de oceaan is groot en de geheimen van de Koude Oorlog zijn diep. Welke andere vergeten stoffen zouden volgens jou nog op de bodem van de Europese zeeën kunnen liggen?
