Heb je je ooit afgevraagd waarom sommige mensen zo onwrikbaar vasthouden aan één ideologie, ongeacht de feiten? Het lijkt soms alsof een mentaal hek wordt opgetrokken zodra een overtuiging wordt aangevallen. Dit is geen kwestie van koppigheid of slechte wil alleen. Neuro-wetenschapper Leor Zmigrod heeft ontdekt dat er meetbare, fysieke veranderingen in de hersenstructuur optreden bij mensen die vastzitten in een extreem wereldbeeld.
Dit onderwerp is nu relevanter dan ooit, zeker in Nederland waar de discussies online soms verharden. Als je wilt begrijpen waarom het zo moeilijk is om van gedachten te veranderen – zowel bij jezelf als bij anderen – dan moet je weten wat er op neuraal niveau speelt. Zmigrod noemt dit de geboorte van de 'neuropolitiek'.
Het brein kleurt zichzelf extreem
Leor Zmigrod, wiens werk al opgemerkt werd door Forbes als een van de toonaangevende wetenschappers onder de dertig, onderzocht de biologische basis van mentale rigiditeit. Ze ontdekte dat het niet altijd gaat om wat je hoort, maar om hoe je brein die informatie verwerkt.
Het idee dat extremisme puur een sociaal of cultureel fenomeen is, klopt niet helemaal. De wetenschap wijst een scherpe link aan tussen bepaalde overtuigingen en de fysieke structuur van je grijze massa. Kortom: je overtuigingen vormen letterlijk de bedrading van je hoofd.
De wortels van dogmatisme liggen eerder dan je denkt
Veel mensen denken dat extreme standpunten pas op latere leeftijd ontstaan, na jarenlange indoctrinatie. Zmigrod's onderzoek laat echter zien dat de kiemen van dogmatisme al opvallend vroeg worden gelegd.
- Bij kinderen vanaf negen jaar zijn de eerste tekenen van rigide denken al te meten.
- De vroege opvoeding en de manier waarop je met onzekerheid werd omgegaan, spelen een cruciale rol.
- Het is een soort cognitieve snelkoppeling die het brein neemt om complexe informatie te filteren.
Denk aan je eigen jeugd. Kreeg je thuis altijd het definitieve antwoord, of werd je aangemoedigd om door te vragen? De mate van 'cognitieve flexibiliteit' die je daar leerde, vormt de basis voor hoe je later omgaat met tegenstrijdige politieke of sociale informatie, iets wat we in de drukke politieke periode in ons land vaak zien.
De 'Informatiefilter': Hoe we onszelf afschermen
Zmigrod legt uit dat ons brein constant probeert energie te besparen. Als we eenmaal een ideologie als 'waar' hebben geclassificeerd, wordt het té duur (cognitief gezien) om dat standpunt te herzien. Het brein bouwt dan een filter.
Stel je voor dat je brein een koffiezetapparaat is. Wanneer je een bepaald wereldbeeld aanhangt, wordt de filter zo fijnmazig dat alleen nog informatie doorlatend is die het bestaande beeld bevestigt. Alles wat spanning veroorzaakt, wordt simpelweg tegengehouden.
Dit is waar de echte ‘verandering’ in de structuur plaatsvindt: gebieden die te maken hebben met het inschatten van risico's en beloning worden ‘geherprogrammeerd’ om de ideologie als een veilige haven te zien.
Simpel advies om je brein flexibel te houden
We kunnen onszelf niet dwingen om anders te denken, maar we kunnen ons brein wel trainen om minder snel in de 'filtermodus' te gaan. Dit is het praktische stukje dat Zmigrod in haar werk benadrukt – het is geen verloren zaak.
Hier is een stap-voor-stap aanpak om die neurale rigiditeit tegen te gaan:
- Zoek de tegenpool: Lees bewust een artikel van een bron waar je het normaal gesproken direct mee oneens zou zijn. Lees het alsof je een onafhankelijke recensent bent.
- Stel de 'Waarom niet?'-vraag: Als je een sterke mening hebt, zoek dan actief naar de twee sterkste argumenten *tegen* jouw standpunt. Probeer deze als waar te accepteren voor dertig seconden.
- Verander je routine: Onze hersenen houden van patronen. Verander kleine, ongerelateerde routines (neem een andere route naar de supermarkt of probeer een nieuw genre in de Netflix-aanbevelingen). Dit traint de algemene flexibiliteit.
Het doel is niet om van mening te veranderen, maar om de *mogelijkheid* tot verandering open te houden in je neurale netwerk. Dit maakt je minder kwetsbaar voor extreme, alles-of-niets-redeneringen.
De conclusie: We zijn allemaal bedraad, maar niet vastgelijmd
De bevindingen van Leor Zmigrod zijn zowel huiveringwekkend als hoopvol. Ze bevestigen dat onze overtuigingen diep verankerd zijn, maar ze laten ook zien dat het brein (gelukkig) plastisch is. Het is geen levenslang vonnis om rigide te blijven.
Door te begrijpen dat extreme ideologieën fysieke sporen achterlaten, kunnen we bewuster omgaan met de informatie die we consumeren. Wat is jouw grootste 'blind spot' waar je merkt dat je filter het vaakst aanslaat? Deel het hieronder!
