Stel je voor: je staat in een slachthuis, omringd door tonnen vis, en ineens zie je een exemplaar dat je rechtstreeks uit een prehistorische film lijkt te hebben getrokken. Midden in het dagelijkse ritme van een Zuid-Afrikaanse haven in 1938 gebeurde dit met Marjorie Courteney-Latimer. Wat zij vond, was geen gewone vangst; het was iets wat al miljoenen jaren op de uitgestorvenenlijst stond.
Veel mensen gooien hun aandacht naar de nieuwste gadgets of de snelste auto's, maar soms zit de grootste verrassing verborgen in de diepzee. Dit verhaal gaat over de Coelacanth – de kwastvinvis – een vis die zo oud is dat hij de Tyrannosaurus Rex waarschijnlijk nog gekend heeft. En hij is gisteren nog gevangen.
De keerzijde van de kerstgedachte in East London
Het was 22 december 1938. Marjorie Courteney-Latimer, conservator van een klein natuurkundig museum in East London, Zuid-Afrika, had een afspraak met een visser. Als ze iets vreemds ving, mocht zij het eerst bekijken. Wat ze aantrof, was gigantisch: anderhalve meter lang, zware, ruw aanvoelende schubben en vinnen die aan armen deden denken.
Ze wist meteen dat het uniek was. De schubben en vooral de vinnen gaven een sterke hint naar iets ouds. Ze maakte nauwkeurige schetsen en stuurde die naar expert James L. B. Smith van Rhodes University. Vanwege de kerstdrukte liet Smith even op zich wachten. Toen uitsluitsel kwam, tintelde het in de telefoonlijn:
- "DRINGEND: SKELET EN KIEUWEN VEREIST = BESCHREVEN VIS."
Smith’s reactie was legendarisch. Hij zei: "Ik was nauwelijks verbaasd geweest als ik op straat een dinosaurus was tegengekomen." En dat is precies de kern: men dacht dat deze vissen 65 miljoen jaar geleden, tijdens de massa-extinctie, definitief verdwenen waren.
De wetenschappelijke jacht op een levend fossiel
Toen de vis eindelijk definitief werd geïdentificeerd als de Latimeria chalumnae (vernoemd naar de ontdekster), begon de Grote Vossenjacht. Dit was niet zomaar een vis; dit was een levend bewijsstuk over de evolutie, een mogelijke schakel naar de eerste dieren die het land op kropen.
Waarom de kwastvinvis een evolutionaire jackpot is
De vinnen van de Coelacanth zijn het meest verrassende. Ze zijn niet zomaar vinnen. Ze lijken op robuuste, gespierde stompjes. Veel wetenschappers, zeker toen we hier in Nederland nog voor de prijs van een fietsslot dure benzine betaalden, keken hier met grote fascinatie naar.
De theorie is simpel, maar de implicaties zijn enorm:- De binnenkant van deze ‘kwasten’ bevat botstructuren die lijken op de voorlopers van onze eigen ledematen.
- Ze leven in de diepe, duistere zones van de oceaan, wat hun overleving verklaart buiten het zicht van de mens.
- Ze eten, zo vermoeden onderzoekers, voornamelijk langzaam bewegende of rustende prooien op de zeebodem.
Van Zuid-Afrika naar de Comoren: De zoektocht verplaatst zich
De eerste vondst was een unicum. De wereld wachtte gespannen. Ze verspreidden signalementen onder vissers, maar de resultaten bleven uit. Totdat de lichten weer aangingen in de wateren bij de Comoren, voor de oostkust van Afrika.
Pas in 1952 dook de tweede levende Coelacanth op. **De meldingen werden zeldzaam, maar consistent.** Het was een schande dat, ondanks de wijdverspreide interesse, men nog 25 jaar moest wachten op de eerste échte live-opnames.
Dit gebeurde in 1987, dankzij een Duits duikteam onder leiding van Hans Fricke in de duikboot ‘GEO’ (wat een toeval, vind je niet?). Zij filmden dit prehistorische wonder in zijn natuurlijke habitat. Wat Fricke toen zag, veranderde de biologieboeken opnieuw.
De erfenis van een scherpe blik
Marjorie Courteney-Latimer heeft de herontdekking van haar vis nog net meegemaakt. Ze stierf in 2004 op 97-jarige leeftijd in dezelfde stad waar haar carrière begon. Haar naam leeft voort in de wetenschap, puur door haar oplettendheid op die drukke kerstochtend.
Dit is een perfect voorbeeld van hoe bijgeloof of traditioneel denken de wetenschap in de weg kan staan. We dachten dat de link tussen vissen en landdieren begraven lag, totdat één scherpe vrouw in een visafslag een blik wierp op wat iedereen negeerde. We dachten dat we de evolutie begrepen hadden, maar de diepzee houdt nog steeds kaarten vast die tien keer ouder zijn dan de Efteling. Wat voor "uitgestorven" dier denk jij dat er nog op een onverwachte plek in onze Nederlandse sloten of de Noordzee rondzwemt?
