Sta jij soms onder de decemberhemel en vraag je je af of je de maan wel goed ziet? Veel mensen denken dat ze de fasen precies kennen, maar de wisselwerking tussen de aarde, de zon en onze nachtelijke nabuur is complexer dan de simpele vier kwartalen die je op school leerde.
Ik merkte onlangs dat mijn eigen begrip van de lichtinval tekortschoot, vooral nu de nachten langer worden. Wat je nu moet zien, en waarom de maan in januari compleet anders zal lijken, heeft alles te maken met een obscuur feitje over de baan van de maan dat NASA soms vergeet te benadrukken.
De verraderlijke cyclus: Waarom 'kwart' niet altijd klopt
We kennen de vier hoofdrolspelers: nieuwe maan, wassende maan, volle maan en afnemende maan. Maar de precieze vorm die je hier in Nederland ziet, hangt af van de hoek waaronder de zon de maan verlicht terwijl deze om ons heen draait. Dat gegeven zorgt voor de vier hoofdfasen, maar de overgangen zijn subtiel.
Het mysterie van het 'laatste kwartier'
Op dit moment, voordat we naar de nieuwe maan toe werken, bevinden we ons in de fase van afnemende maan (kwartier). Veel mensen denken bij 'kwart' aan precies 50% verlicht. Maar in de praktijk is dat een momentopname.
- Tijdens het laatste kwartier zien we technisch gezien 'de helft van de helft' van de door de zon verlichte zijde.
- Vaak komt deze maanpas pas goed op na middernacht en verdwijnt rond het middaguur, waardoor je hem overdag moet spotten.
- Dit is een perfect moment voor astrofotografie als je niet wilt concurreren met de schittering van een volle maan.
De nieuwe maan: Het beste moment voor het échte donker
Na dit kwartier volgt de nieuwe maan. Dit is het moment waarop de maan zich exact tussen de aarde en de zon bevindt. Het resultaat? Zijwaarts zien we alleen de onverlichte kant.
Door onze huidige drukte met kerstvoorbereidingen en vroege avondactiviteiten, missen we vaak het signaal: de nieuwe maan is het absolute hoogtepunt voor sterrenkijken. Zelfs met de lantaarnpalen in de Randstad, is de afwezigheid van maanlicht een zegen voor de Melkweg.
Wat we NIET weten over het weer op de maan
Terwijl je ’s nachts de koude decemberlucht inademt, lijkt het ons ondenkbaar dat het op de maan niet sneeuwt of dondert. Maar het ontbreken van een atmosfeer creëert een klimaat dat elke aardbewoner zou doen sidderen.
De maan heeft wel degelijk 'weer', maar het wordt gedomineerd door extreme temperatuurverschillen. De NASA heeft dit tot in detail gemeten noodzakelijk voor toekomstige missies.
De onzichtbare deken: De exosfeer
De maan heeft geen dikke deken van lucht zoals wij die hebben. Wat er wel is, noemen ze de exosfeer – een flinterdun laagje gas dat niets kan vasthouden of verspreiden.
Hierdoor is de zonnewarmte meedogenloos:
- Rond de evenaar kan de temperatuur oplopen tot 121 graden Celsius tijdens de 'dag'.
- Zodra de zon wegdraait, daalt dit in één keer naar -133 graden Celsius. Dit is het verschil dat je voelt als je van een warme Nederlandse zomer naar een koude winternacht gaat, maar dan duizend keer erger.
Fact check: In de diepste kraters bij de polen, waar de zon nooit schijnt, registreerde NASA temperaturen die zelfs de koudste Arctische winters doen verbleken: soms onder de -246 graden Celsius. Denk daar eens over na als je je thermoskan met warme chocolademelk vult.
De maan is dus geen saaie, grijze bal; het is een wereld van extreme contrasten. Welke van deze vreemde feiten over ons zonnestelsel verraste jou het meest?
