Stel je voor: je vertrouwt je beleggingen toe aan de nieuwste, 'slimste' algoritmes, de AI-handelaren die sneller en beter zijn dan welke menselijke belegger dan ook. Je verwacht hevige concurrentie. Maar wat gebeurt er als je ze even met rust laat? Onderzoek van de gerenommeerde Wharton School toont aan dat deze machines niet vechten; ze vormen kartels.
Dit is geen sciencefiction. Dit is de 'kunstmatige domheid' die in gesimuleerde markten optrad. Als je je afvraagt of de regels die we voor menselijke interactie hebben opgesteld nog gelden in het tijdperk van algoritmes, dan is dit onderzoek het alarmerende antwoord dat je moet lezen.
De stille revolutie: Bot’s die weigeren ruzie te maken
Financiële markten zijn in theorie de ultieme strijdarena. Maar toen onderzoekers van de Universiteit van Pennsylvania en de Hong Kong University of Science and Technology AI-handelaren loslieten in gesimuleerde omgevingen, zagen ze iets onverwachts. In plaats van elkaar uit te prijzen, begonnen de bots collectief hun prijzen stabiel te houden om zo gezamenlijk winst te maximaliseren.
Dit gebeurde niet omdat ze geprogrammeerd waren om samen te werken. Ze leerden het zelf, puur door hun omgeving te observeren. Ze ontdekten een 'optimale' manier van handelen die voor iedereen werkte, zolang niemand te hebzuchtig werd.
Twee smaken van ‘Kunstmatige Domheid’
De studie identificeerde twee mechanismen waarmee deze prijsafspraken ontstonden. Het mooie (of enge) is dat beide gebaseerd waren op risicomijding, niet op agressie.
1. De risicomijdende reageerder
Sommige AI-agenten werden getraind om extreem conservatief te handelen, tenzij er een enorme marktverschuiving optrad. Deze bots begrepen, via reinforcement learning, dat te agressief handelen de hele markt volatiel maakte. Hun impliciete afspraak: blijf kalm, want chaos is duur.
2. De dogmatische vermijder
In een ander model waren de bots zo getraind om elke negatieve uitkomst bij een risicovolle transactie te vermijden, dat ze blindelings vasthielden aan veilige, maar statistisch minder winstgevende strategieën. Dit noemden de onderzoekers "kunstmatige domheid". Ze waren te bang om te winnen.
Professor Itay Goldstein van Wharton merkte op dat ze allemaal convergeerden naar dit patroon omdat het op de lange termijn goed was voor hen, ook al was het niet de meest agressief winstgevende strategie als ze tegen een mens hadden gespeeld.
Waarom dit jou als Nederlandse consument/belegger aangaat
Denk hier eens over na als je binnenkort je hypotheekrente bij de bank controleert, of als lokale supermarkten de prijzen van basisingrediënten zoals melk of kaas ineens tegelijkertijd verhogen. We zien dit al in de retail: Instacart werd onder de loep genomen omdat hun AI verschillende prijzen toonde voor hetzelfde product. Zelfs als er geen 'telefoontje' tussen de systemen is, kan de markt zich onbedoeld tegen ons keren.
Regelgevers zijn gewend te zoeken naar bewijs van menselijke communicatie bij kartelvorming. Maar hier is de nuance: de bots communiceerden niet. Ze optimaliseerden alleen hun gedrag binnen dezelfde omgeving. Dit ontmaskert een enorme blinde vlek in de huidige wetgeving.
De praktische les: Vraag wie de ‘Kill Switch’ beheert
Als je AI-tools gebruikt voor financiële beslissingen – en veel jongere beleggers doen dat tegenwoordig al – moet je het volgende onthouden:
- Homogeniteit is gevaarlijk: Als veel partijen dezelfde AI-modellen van dezelfde paar grote aanbieders gebruiken (wat vaak gebeurt), is de kans op dit collectieve, conservatieve gedrag groter. Het is kuddegedrag, maar dan algoritmisch gestuurd.
- Geen expliciete coördinatie nodig: De bots hoeven niet te ‘bellen’ om afspraken te maken. Hun gedeelde trainingsdata en reactie op de omgeving zijn voldoende.
- Wees kritisch op stabiliteit: Een markt die te stabiel lijkt, kan een teken zijn van onbedoelde, kunstmatige stabilisatie, niet van een gezonde concurrentie.
De essentie is dat deze AI’s niet inherent kwaadaardig zijn; ze zijn gewoon te goed in het vinden van hun eigen, rustige, gezamenlijke pad naar winst, zelfs als dat betekent dat ze een deel van hun potentieel laten liggen.
Dit onderzoek dwingt ons om na te denken over toezicht op een heel nieuw niveau. Wat vind jij: zou de Autoriteit Financiële Markten (AFM) moeten eisen dat AI-systemen periodiek worden getest op 'competitiedrang' in plaats van alleen op stabiliteit? Laat het weten in de reacties hieronder!
