De meeste mensen associëren onweer met felle, neerwaartse bliksemflitsen en donder. Maar wat als ik je vertel dat de meest spectaculaire energieontladingen zich hoog boven onze hoofden afspelen, onzichtbaar voor het blote oog – tenzij je de juiste kennis hebt? Onlangs werd in Noord-Italië een foto genomen die de wetenschappelijke wereld op zijn kop zette: twee extreem zeldzame, kortstondige lichtverschijnselen verschenen tegelijkertijd.
Dit is geen sciencefiction. Deze gebeurtenis, vastgelegd na een krachtige flits boven de Adriatische Zee, toont de unieke interactie tussen zware elektriciteit en de hogere atmosfeer. Als je dit fenomeen mist, mis je een fundamenteel stukje over hoe onze atmosfeer écht werkt. Hier is wat je moet weten over de ‘rode kwal’ en de mysterieuze schijf die wetenschappers al decennia zoeken.
De onverwachte schoonheid boven ons hoofd
De opname, gemaakt door prijswinnend fotograaf Walter Binotto, toonde een scène die je zelden, zo niet nooit, tegelijkertijd ziet: een rode, schijfvormige ring en een rode, tentakelachtige figuur erboven. Het gaat om de zogenaamde Transient Luminous Events (TLEs), fenomenen die kort na zware onweersbuien ontstaan.
Wat zijn die ‘Sprites’ en ‘ELVES’?
Veel van deze TLEs hebben namen die direct uit een fantasyboek lijken te komen – denk aan pixies of gnomes. De twee die hier werden vastgelegd, zijn de meest indrukwekkende:
- Sprites: Dit zijn de meest herkenbare. Ze lijken op gigantische, langwerpige rode kwallen of wortels die vanuit de atmosfeer naar beneden schieten. Maar let op: deze stroom gaat omhoog, weg van de aarde, richting de mesosfeer.
- ELVES: Dit is de cirkel rondom de sprite, een snelle uitdijing van licht. De afkorting staat voor Emission of Light and Very low-frequency perturbations due to Electromagnetic pulse sources. Dit is in feite een enorme elektromagnetische schokgolf die zich horizontaal verspreidt.
Het cruciale punt? De combinatie is zó zeldzaam dat veel atmosferische modellen het bestaan ervan naast elkaar betwijfelden. Dit bewijst dat de meest intense bliksemontladingen een veel grotere impact hebben dan alleen de inslag op de grond.
Waarom precies die rode kleur?
Als je in Nederland of België een serieuze bui ziet, zie je de bliksemschichten vaak wit of blauw. Waarom zijn deze hogere verschijnselen massief rood? Dat is waar de lucht op grote hoogte om de hoek komt kijken.
De rode gloed ontstaat door de interactie van de hoge energie met de stikstofmoleculen in de thermosphere, tientallen kilometers boven de gewone wolken. Je ziet hier hetzelfde mechanisme als bij de lagere randen van een poollicht (aurora), maar de energiebron is hier een aardse bliksem.
De ELVES creëren de schijf omdat de elektromagnetische puls na de bliksem extreem snel – bijna sneller dan het licht – in een cirkel uittrekt en de atmosfeer op die hoogte kortstondig oplicht. We hebben het hier over verschijnselen die slechts enkele milliseconden bestaan. Heb je dit ooit zelf gezien? Dan heb je geluk gehad.
De leermomenten voor de gewone kijker
Hoewel je waarschijnlijk geen professionele camera op een statief plaatst zodra je een donkere wolk ziet aankomen, zijn er kleine lessen die je kunt meenemen. Veel mensen slaan de waarschuwingen voor zware onweersbuien af, zeker wanneer het nog niet direct regent. Maar die extreme energie is er al. De kans op deze TLEs is het grootst na de zwaarste, meest energieke bliksem die de grond niet eens raakt.
Mijn advies: Als je in de zomer merkt dat een onweersbui extreem fel en feloranje is, maar je nauwelijks hoort donderen, dan is de kans groot dat de energie hoog blijft hangen. Zoek dan niet naar de bliksem die naar beneden slaat, maar kijk naar de wolkentoppen. Het is bijna onmogelijk om vast te leggen, maar de waarneming zelf is al bijzonder.
Deze foto’s herinneren ons eraan dat de hemel boven ons vol zit met processen die sneller en krachtiger zijn dan onze alledaagse ervaringen toelaten. De wetenschap heeft deze fenomenen pas sinds de jaren '80 en '90 formeel erkend!
Wat is het meest ongewone natuurverschijnsel dat jij ooit, al dan niet per ongeluk, hebt vastgelegd? Deel je ervaring hieronder!
