Net wanneer we denken dat we de geboorte van planeten begrijpen, laat het heelal ons een nieuwe truc zien, verpakt als een kosmische fout. Stel je voor: je zoekt naar een nieuw hemellichaam, en in plaats daarvan zie je flitsen die lijken op vuurwerk, maar het resultaat zijn van gigantische stellaire botsingen. Dit is precies wat wetenschappers onlangs zagen gebeuren rond de ster Fomalhaut, slechts 25 lichtjaar van ons vandaan.
Deze ontdekking, gepubliceerd in Science, dwingt ons om te herzien hoe vaak grote objecten (planetesimalen) in een jong stersysteem tegen elkaar aan knallen. Het is cruciaal dat je dit leest, want de fout die astronomen hier maakten, kan ook ons zicht op andere systemen vertroebelen. Wij dachten dat dit soort cataclysmes zeldzaam waren, maar de bewijzen wijzen op iets heel anders.
Het 'Vuurwerk'-Effect: Twee Botsingen in Twintig Jaar
Systemen rond jonge sterren, zoals Fomalhaut, zijn nog chaotisch. Rotsen, ijs en kometen botsen en smelten samen om uiteindelijk planeten te vormen. Normaal gesproken zouden de écht grote botsingen – die nodig zijn om onze aardse planeten te vormen – eens in de 100.000 jaar moeten plaatsvinden. Dat is zeldzaam, toch?
Het team rond Paul Kalas merkte iets vreemds op. Ze vingen twee afzonderlijke, enorme inslagen op in een tijdsbestek van slechts twintig jaar: één in 2004 en een tweede in 2023. “We hebben zojuist de gevolgen gezien van een explosie die puin de ruimte in lanceerde,” aldus Kalas. Het resultaat is een gigantische wolk van stof die het licht van Fomalhaut reflecteert, waardoor het lijkt op een fel, voortdurend knallend siervuurwerk.
De mythe van Fomalhaut b: Hoe een wolk een planeet nabootsde
Jarenlang dachten astronomen dat ze een exoplaneet hadden gevonden, Fomalhaut b. Het leek een stabiel punt in de stofschijf rond de ster. Maar hier komt het **verrassende keerpunt**: Kalas merkte dat de baan van dit "object" in 2013 begon af te wijken. Het bewoog niet meer als een zwaartekrachtgebonden planeet, maar werd weggedrukt door de stralingsdruk van de ster, precies zoals minuscule stofdeeltjes.
Uiteindelijk verdween Fomalhaut b van de radar. De nieuwe waarneming in 2023 bevestigde de vermoedens: het was geen planeet, maar een enorme stofwolk – de nasleep van de eerdere botsing. Dit is de les die we moeten onthouden:
- Niet elk lichtpunt is een planeet: Zeker in jonge systemen kunnen stofwolken helder genoeg zijn om een planeet na te bootsen.
- Grote botsingen zijn wellicht de norm: Als ze binnen 20 jaar twee grote botsingen zien, is de kans groot dat planeetvorming veel "rommeliger" is dan we dachten.
- De DART-vergelijking: De omvang van deze Fomalhaut-wolk is ruwweg een miljard keer groter dan de wolk die ontstond toen NASA’s DART-sonde insloeg op een asteroïde.
Wat dit betekent voor toekomstige ontdekkingen
Fomalhaut is voor ons een soort "babyfoto" van ons eigen zonnestelsel. Wat daar gebeurt, gaf ons een idee van een stabiel proces. Deze nieuwe data suggereren echter dat de overgang van stof naar vast land honderden eventuele "knalpartijen" kan bevatten.
Wetenschappers, en ook jij als lezer, moeten hun referentiekader aanpassen. Als we met veel gevoeliger telescopen zoals de James Webb Space Telescope (JWST) naar exoplaneten gaan kijken, moeten we **extreem voorzichtig zijn** met het interpreteren van kleine, zwakke lichtbronnen die een baan rond een ster lijken te volgen.
De praktische tip van de astronoom: Als je een vaag, zwevend lichtje ziet in de periferie van een jong sterrensysteem, ga er dan niet meteen vanuit dat je een nieuwe wereld hebt ontdekt. Kijk of de baan in de loop der jaren afbuigt door stralingsdruk – dat is het teken van een vluchtige stofwolk.
De jacht op de perfecte, aardse tweeling gaat door. Maar eerst moeten de experts leren het vuurwerk van het daadwerkelijke nieuwe eiland te onderscheiden. Wat denk jij, hoe vaak zijn de "planeten" die we tot nu toe hebben gelabeld eigenlijk gigantische kosmische stofballonen?
