Afgelopen november zagen wetenschappers iets zeldzaams: de stralingsniveaus in onze atmosfeer schoten omhoog, de hoogste meting in bijna twintig jaar. Het was het directe gevolg van een krachtige zonnevlam die direct op de aarde was gericht. Wat betekent dit voor jouw volgende vliegreis, en waarom merken we hier op de grond nauwelijks iets van?
Dit is geen alledaags weerfenomeen. We hebben het over een zogenaamde Ground Level Event (GLE), iets wat sinds 1940 minder dan tachtig keer is gemeten. Als je het gevoel hebt dat we steeds vaker met extreme gebeurtenissen te maken krijgen, dan zit je niet verkeerd. Het is cruciaal om te begrijpen wat er gebeurt als zonnewind onze atmosfeer raakt.
De protonenstorm: Hoe de zon de atmosfeer binnendringt
Op 11 november lanceerde zonnevlek AR4274 een hogesnelheidsstroom van protonen de ruimte in. Dit was de oorzaak van de piek die we registreerden. Deze deeltjes bereiken je op vlieghoogte binnen minuten, en ze creëren een kettingreactie.
Wat gebeurt er precies op de vluchtroute?
De impact is het meest merkbaar waar de lucht dunner wordt. Op zo'n 12 kilometer hoogte, de typische kruishoogte voor commerciële vluchten, steeg de straling tijdelijk met een factor tien. Dat is een enorme schok voor het systeem.
- De piek duurde ongeveer twee uur, hoewel de hele gebeurtenis 15 uur duurde.
- Piloten, bemanning en passagiers met gevoelige gezondheid zijn het meest kwetsbaar.
- Vooral voor zwangere vrouwen op langeafstandsvluchten is dit een aandachtspunt.
In mijn praktijk zie ik dat men vaak vergeet hoe dun de beschermende laag van onze atmosfeer eigenlijk is. We leven in een soort bubbel.
Terugblik: Hoe ernstig was dit vergeleken met het verleden?
Hoewel een vertienvoudiging indrukwekkend klinkt, waren de ergste GLE's veel heftiger. De recordjaren waren 1956, toen de straling met zestig keer toenam. Wetenschappers waarschuwen dat de zon nog veel krachtigere uitbarstingen kan produceren, maar we zijn nog niet goed in het voorspellen van de échte uitschieters.
Als je in Nederland in de winter door de kou je ramen dichtplakt, kun je je voorstellen dat de atmosfeer fungeert als een gigantische, maar soms tekortschietende, isolatiedeken tegen kosmische deeltjes.
Meer dan alleen straling: De impact op technologie
Naast de gezondheidsaspecten kunnen zonnevlammen ook elektronica tijdelijk verstoren. Hoewel er zelden een directe link wordt gelegd tussen een zonnevlam en een gecrashte Boeing, raden luchtvaartexperts aan om extra sensor-monitoring te hebben voor gevoelige navigatieapparatuur tijdens dit soort periodes.
Het continue monitoren van de zon is daarom niet alleen een zaak voor astrofysici, maar ook voor iedereen die regelmatig boven de wolken reist.
Wat kun jij nu doen?
Hoewel je als gewone reiziger weinig directe controle hebt, is het goed om de ontwikkelingen in de gaten te houden als je vaak Lange-afstands-vluchten maakt (bijvoorbeeld naar Azië of Zuid-Amerika). Vraag bij je luchtvaartmaatschappij of ze protocollen hebben voor stralingsmonitoring tijdens bekende actieve zonneperiodes.
Wat vind jij het meest verbazingwekkend aan de onzichtbare krachten die ons dagelijks leven op dit niveau beïnvloeden?
