Stel je voor: je werkt op de droogste plek op aarde. Een plek waar het soms honderden jaren niet regent. En dan, plotseling, wordt dit dorre landschap bedekt met een laagje poeder dat je alleen in de Alpen verwacht.
Dit klinkt als een slecht verzonnen sciencefictionverhaal, maar het gebeurde echt. Deze bizarre weersomslag zorgde er niet alleen voor dat het landschap eruitzag als een Kerstkaart, maar het dwong ook een van 's werelds krachtigste radio-observatoria in de 'overlevingsmodus'. Je wilt weten wat er gebeurde met die enorme schotels, want dit wijst op iets groters dan alleen een koude dinsdag in de woestijn.
De Atacama: Droger dan droog
De Atacamawoestijn in Noord-Chili is legendarisch. Het is de oudste niet-polaire woestijn ter wereld en sommige gebieden ontvangen minder dan 0,5 millimeter regen per jaar. Het is zo droog dat NASA het gebruikt om Mars-rovers te testen. Hier is de zon zo intens dat het bijna voelt alsof je op Venus staat.
Dit is een paradijs voor astronomen. De hoogte (vaak rond de 5000 meter), de lage luchtvochtigheid en de ongelooflijke helderheid van de hemel maken observatoria hier ideaal om het 'Donkere Universum' te bestuderen. Denk aan ALMA, een gigantisch netwerk van meer dan 50 paraboolantennes.
Wanneer de kou toesloeg
Op 25 juni verstoorde een onverwachte 'cold-core cyclone' uit het noorden het gebruikelijke klimaat. De Atacama kreeg een zeldzame sneeuwbui, waarbij meer dan de helft van de woestijn wit kleurde. Een satellietbeeld van Landsat 9 ving dit zeldzame tafereel vast.
Het vreemdste was het directe gevolg: de ALMA-telescoop, die de kosmos aftast, moest direct de observaties stopzetten. Dit is geen normale hapering; het is een noodmaatregel.
Waarom sneeuw een radio-observatorium uitschakelt
Je zou denken dat een koude afzetting geen probleem is, maar voor deze gevoelige instrumenten is het een ramp. De schotels staan daar voor een reden: ze zijn ongelooflijk fijne ontvangers van microgolven.
- Sneeuw en ijs op het oppervlak van de schotels verstoren de perfecte parabolische vorm.
- Dit leidt tot ruis en onnauwkeurige dataverzameling.
- Om schade te voorkomen, werden de antennes in een veilige positie gedraaid om accumulatie te minimaliseren – een soort winterslaap.
Andere telescopen in de buurt, zoals SOAR, ondervonden mogelijk ook lichte hinder, maar de grote ALMA-arrays hadden de grootste aanpassing nodig. Ik merkte dat dit type extreme gebeurtenis de infrastructuur op grote hoogte echt op de proef stelt.
De grotere boodschap achter de witte woestijn
Deze sneeuwval was niet uniek; soortgelijke gebeurtenissen vonden plaats in 2011, 2013 en 2021. Dit is het bewijs dat de stabiliteit van de droogste plek op aarde aan het wankelen is.
De reden dat Atacama zo droog blijft, heeft te maken met de 'regenschaduw' van het Andesgebergte en koude oceaancirculatie. Maar klimaatwetenschappers vrezen dat de recente extreme neerslag – inclusief de dodelijke modderstromen van 2015 – een teken kan zijn van klimaatverandering.
Als de patronen doorzetten, zien we binnen enkele decennia misschien een heel ander soort woestijn, waar woestijnbloemen (die normaal gesproken alleen na zeldzame regenval bloeien) elk jaar verschijnen, zoals in 2024 gebeurde.
Wat betekent dit voor de wetenschap? Als de neerslag toeneemt, wordt het minder ideaal om het universum te bestuderen vanaf Aarde. De droogste plek op onze planeet kan zijn superkracht verliezen.
Het sneeuwdek verdween snel, grotendeels door sublimatie – de directe overgang van ijs naar gas door de intense zonneschijn. Maar de korte witte deken heeft ons een krachtige herinnering gegeven over hoe snel zelfs de meest onveranderlijke plekken op aarde kunnen veranderen.
Wat denk jij: zijn deze extreme weersomstandigheden in de Atacama pure pech, of de eerste tekenen dat de planeet écht aan het veranderen is?
