U heeft vast weleens gedacht dat evolutie een redelijk voorspelbaar pad volgt, of in ieder geval niet de meest bizarre. Niets blijkt minder waar. Tijdens mijn werk met paleobiologische data viel me iets op dat ik simpelweg niet kon negeren: de natuur lijkt een vreemde obsessie te hebben met de mier. Schijnbaar willekeurige zoogdieren, verspreid over miljoenen jaren, maakten exact dezelfde radicale dieetkeuze.
Dit gaat niet over een toevallige snack. We hebben het over een complete transformatie, soms gepaard met het verliezen van tanden en het ontwikkelen van een tong die wel een halve meter lang kan worden. Onderzoek toont nu aan dat zoogdieren minstens 12 keer onafhankelijk van elkaar de weg van de myrmecofagen (miereneters) insloegen. En ergens ligt de oorzaak hiervan bij die kleine, ijverige insecten. U leest hier waarom dit dieet zo'n magnetische aantrekkingskracht had.
De onverwachte kracht van de termiet
Toen de dinosaurussen verdwenen, ontstond er een gigantisch gat in de voedselketen. Veel zoogdieren begonnen gras te eten, anderen kozen voor vlees. Maar een niche bleef onaangetast—de gigantische biomassa van mieren en termieten.
Volgens de meest recente publicatie in het tijdschrift Evolution, veranderden deze insecten de anatomie van hele soorten. Het is een van de krachtigste evolutionaire drijfveren die we in de afgelopen 50 miljoen jaar hebben gezien. Het is alsof termieten het 'geheime wapen' van de evolutie werden.
Wat gebeurt er als je alleen nog maar insecten eet?
Als u dacht dat u een stevig ontbijt nodig had, probeer dan de hoeveelheden die echte miereneters verorberen. Slechts 20 soorten, waaronder de miereneter en het buidelratje (numbat), zijn compleet afhankelijk geworden van deze prooi. Zij ondergingen radicale aanpassingen:
- Het verdwijnen van tanden, want kauwen is zinloos bij duizenden kleine beestjes.
- Een extreem lange, plakkerige tong (tot 50 cm!) die sneller beweegt dan u kunt knipperen.
- Een sterk ontwikkeld reukvermogen, cruciaal om nesten diep onder de grond te vinden.
De reuzenmiereneter, misschien wel de bekendste, kan wel twee meter lang worden. Als we in Nederland een vergelijkbaar dier zouden hebben, zou hij waarschijnlijk de hele dag door moeten jagen om zijn energie te behouden.
De verrassende overstap vanuit de vleesetende hoek
Het meest verbazingwekkende in dit onderzoek was de ‘sprong’ die sommige dieren maakten. Je zou verwachten dat een insecteneter de switch maakt naar een nóg kleiner insect. Maar nee. Onderzoekers vonden bewijs dat ook voormalige carnivoren, zoals verwanten van honden en beren, deze kant op gingen.
De overstap van het jagen op grotere prooien naar het slurpen van tienduizenden minuscule insecten is een enorme biologische omschakeling. Het vereist een ander spijsverteringsstelsel en totaal ander gedrag.
Waarom zo'n extreme specialisatie? Paradoxaal genoeg kan die specialisatie nu hun redding zijn. Terwijl veel algemenere diersoorten lijden onder veranderende klimaten, gedijen kolonies mieren en termieten juist bij hogere temperaturen en in veranderende ecosystemen.
Het gevaar van de niche
Hoewel deze specialisten nu floreren, hebben ze zichzelf in feite in een hoekje geplaatst. Van de 12 onafhankelijke keren dat een groep uitsluitend insecten ging eten, overleefde er slechts één soort per keer. Dit wijst erop dat hyper-specialisatie een groot risico is.
Zodra hun voedselbron (hoe overvloedig ook) gevaar loopt, heeft de miereneter geen back-up plan. Ze zijn, in tegenstelling tot omnivoren die soms nog een wortel of wat bessen kunnen pakken, volledig afhankelijk van hun 'wormtong'.
De conclusie van de wetenschappers is helder: de termiet is evolutionair gezien een onmisbare kracht. Als je ze niet kunt verslaan, eet ze dan maar. Dit principe heeft het gezicht van de zoogdierwereld keer op keer gevormd.
Wat denkt u? Zouden wij Nederlanders ooit de overstap maken naar een extreem gespecialiseerd dieet als de omstandigheden daarom vroegen, of blijven we liever generalisten (met onze Hollandse pot)? Laat het ons weten in de comments!
