Je denkt bij een vulkaanuitbarsting meestal aan lava die over het land stroomt of aswolken die de vliegroutes platleggen. Maar wat als een vulkaan zo explosief is dat hij letterlijk de atmosfeer herschrijft? In januari 2022 gebeurde dit, toen de Hunga Tonga-Hunga Haʻapai onder water explodeerde.
Dit was geen standaard event. De pluim reikte tot hoogtes die we zelden of nooit gemeten hebben bij onderzeese erupties. Wetenschappers zijn er nu pas achter hoe diep dit de atmosfeer heeft beïnvloed, en de implicaties voor ons klimaat zijn fascinerend. Lees verder om te zien waarom de effecten van deze ene gebeurtenis nog jaren voelbaar zijn.
Waarom de Hunga-eruptie alles anders maakte
De meeste vulkanen stoten zwaveldeeltjes uit die zonlicht reflecteren, wat leidt tot een tijdelijke wereldwijde afkoeling. Denk aan de Pinatubo-uitbarsting in 1991 die het klimaat twee jaar lang temperde. De Hunga-uitbarsting volgde een heel ander pad.
De kern van het verschil lag in de locatie: deze was onder water. Het magma kwam in direct contact met zeewater. Dit zorgde voor een extreem gewelddadige explosie die niet alleen magma verpulverde, maar ook gigantische hoeveelheden waterdamp de lucht in lanceerde.
De vreemde wending: waterdamp koelde in plaats van verwarmde
Wat wij vooral zagen, was een toename van ongeveer 10 procent aan waterdamp in de stratosfeer. Dit is een gigantische hoeveelheid die nog steeds grotendeels aanwezig is. Normaal gesproken werkt waterdamp als een broeikasgas, maar hoog in de atmosfeer gebeurde het tegenovergestelde.
In plaats van warmte vast te houden, straalde de overtollige waterdamp warmte de ruimte in. Dit leidde tot een onverwachte afkoeling van ongeveer 0,5 tot 1°C in grote delen van de stratosfeer.
- Het zwavelgehalte? Verrassend laag. Zeewater hield het meeste zwavel vast.
- De deeltjes die er wél kwamen? Ze groeiden snel dankzij de overvloed aan waterdamp.
- Het oppervlak? Nauwelijks merkbaar. Alleen een minuscule afkoeling van 0,05°C.
Wat dit betekent voor onze klimaatmodellen
Veel wetenschappers zijn momenteel bezig met het ontrafelen van de recente stijging van de mondiale temperaturen. De Hunga-bevindingen zijn hier cruciaal voor. Het laat zien dat een vulkaan met veel waterdamp - in tegenstelling tot een zwavelrijke eruptie - netto koelend werkt op de lange termijn.
Dit is een belangrijk inzicht: het suggereert dat de recente recordwarming van 2023/2024 niet te wijten is aan de Hunga-uitbarsting. Dit helpt onderzoekers om menselijke invloed duidelijker te isoleren van natuurlijke variaties.
De ‘geheime’ duurzaamheid van de uitbarsting
Een typische zwavelrijke vulkaanuitbarsting heeft na twee jaar zijn effect verloren omdat de deeltjes neerdalen. Maar de waterdamp van Hunga blijft veel langer hangen; het 'geheugen' van deze eruptie is veel langer.
Wat veel mensen, zelfs in Nederland, niet weten, is hoe cruciaal die precieze samenstelling van de pluim is. De luchtstromingen verplaatsten dit materiaal de ene helft van de wereld rond, de andere de andere kant op, waardoor de effecten wereldwijd voelbaar waren in de bovenste lagen.
Praktische tip voor wie de lucht in kijkt
Hoewel deze gebeurtenissen duizenden kilometers weg plaatsvonden, helpt dit ons te begrijpen hoe fragiel ons atmosferische systeem is. Als je in de komende seizoenen ongebruikelijk hoge, heldere avondschemeringen ziet (vooral rond de polen), weet je dat dit deels een nasleep kan zijn van de enorme hoeveelheid water die de Hunga-vulkaan in de stratosfeer heeft geblazen.
Kortom: de zee is grilliger dan gedacht. De Hunga-eruptie was een zeldzame, onbedoelde atmosferische 'reset' die ons een jaar lang gratis les heeft gegeven over klimaatdynamiek.
Wat denk jij: hoe groot is de kans dat een vergelijkbare, extreem waterrijke onderzeese vulkaan in de buurt van ons eigen continent zal uitbarsten?
Published in: Forschungzentrum Jülich
