Stel je voor: honderdduizend jaar geleden liepen onze voorouders, de Neanderthalers, rond in Europa. Ze staken vuur, maakten sieraden en jaagden op mammoeten. Hun tijd leek eeuwig. Maar rond 40.000 jaar geleden kwamen wij – de anatomisch moderne mens, Homo sapiens – opzetten en de Neanderthaler verdween zo goed als van het toneel. Wat gebeurde er precies op dat keerpunt?
Vooral in Spanje en Portugal, het Iberisch schiereiland, is het historisch een mysterie gebleven: hebben onze twee soorten elkaar daar wel ontmoet? De fossielen spreken elkaar tegen. Nu komt er nieuw computeronderzoek dat ons een heel klein, maar fascinerend venster op die tijd geeft. Dit is geen stoffige geschiedenisles; dit gaat over hoe de mensheid evolueerde, en het wijst op een onverwachte, zij het kleine, kans op contact.
De grote verschuiving: Sneller bevroren dan gedacht
De periode tussen 50.000 en 38.000 jaar geleden – het Midden tot Boven-Paleolithicum – was geen stabiele tijd. Het klimaat schommelde als een dolle koelkast, met plotselinge, korte hittegolven afgewisseld met ijzige perioden. Wetenschappers noemen dit de Dansgaard-Oeschger- en Heinrich-evenementen. Deze extreme schommelingen waren funest.
Veel archeologen dachten dat de Neanderthaler al verdwenen was voordat de moderne mens voet aan wal zette op het Iberisch schiereiland. Het bewijs voor ontmoetingen, inclusief vermenging van DNA (ja, een klein percentage van jouw DNA is waarschijnlijk Neanderthaler!), komt vooral uit Oost-Europa.
Wat we wel weten: de DNA-overlap is echt. Dit bewijst dat er ergens, op enig moment, ‘vriendelijke’ ontmoetingen waren. Maar op één van de meest cruciale plekken voor Europese menselijke geschiedenis bleef het bewijs uit.
Klimaat als scheidsrechter
Omdat fysiek bewijs schaars is, besloten onderzoekers van de Universiteit van Keulen de zaak aan de computer toe te vertrouwen. Ze draaiden duizenden simulaties. Ze koppelden klimaatgegevens, bevolkingsomvang en culturele trends om te zien hoe de twee soorten zich verspreidden onder stressvolle omstandigheden.
Professor Gerd-Christian Weniger merkte op dat dit model een veel breder raamwerk biedt om archeologische en genetische gegevens te interpreteren. Wat ze zochten was simpel: Wanneer en waar was er genoeg ruimte en tijd voor twee groepen om elkaar te ontmoeten zonder dat de een de ander direct wegvaagde?
Die 1% Kans op Contact
Het overgrote deel van de modellen liet een harde conclusie zien: er was geen ontmoeting op het Iberisch schiereiland. Tegen de tijd dat Homo sapiens arriveerde, was de Neanderthaler al teruggedrongen, waarschijnlijk naar de kustgebieden die als toevluchtsoorden dienden.
Maar toen kwam die ene, bijna onmogelijke uitkomst. In slechts 1 procent van de simulaties was er een kleine tot middelgrote kans op interactie, resulterend in een kleine groep die genen van beide soorten droeg (2 tot 6 procent van de lokale bevolking).
- Cruciale Voorwaarde: De Neanderthalerpopulatie moest langer stabiel blijven dan verwacht.
- De locatie: Dit scenario werkte alleen als de overlevingsregio in het noordwesten lag, zoals Cantabrië.
- De timing: Moderne mensen kwamen hier waarschijnlijk rond 42.000 jaar geleden aan, net voordat de definitieve ineenstorting van de Neanderthalers plaatsvond.
Het is alsof je in de drukte van een drukke stad als Amsterdam na sluitingstijd nog net één toevallige ontmoeting vindt tussen twee mensen die dachten dat de ander al lang naar huis was.
Wat we hieruit leren voor vandaag
Dit is meer dan oud nieuws over oermensen. Het toont aan hoe kwetsbaar populaties zijn voor klimaatverandering, zelfs op grote schaal. In onze tijd, waar we denken dat we alles onder controle hebben, herinnert dit ons eraan dat de omgeving nog steeds de sterkste politicus is.
De les: Zelfs een ogenschijnlijk dominante soort kan op een klein geografisch gebied wanhopig kwetsbaar zijn voor een paar honderd jaar van extreme weersomstandigheden.
De onderzoekers willen hun model nu verfijnen door de beschikbaarheid van prooidieren toe te voegen. Wat een klein verschil maakte in het Paleolithicum, kan ons vandaag nog steeds veel leren over populatiedynamiek.
Welke andere menselijke soort denk jij dat we over duizend jaar compleet hebben vergeten, simpelweg omdat de klimaatmodellen niet klopten?
