Gibraltar en de toekomst: wanneer Europa en Afrika samensmelten

Nieuw onderzoek naar de diepe krachten onder het aardoppervlak werpt licht op een mogelijk ingrijpende wijziging in de geografie van Europa en Afrika op zeer lange termijn. Geologen stellen dat de subductiezone onder het Estreito de Gibraltar niet is uitgedoofd maar juist kan verschuiven richting de Atlantische Oceaan. Als dat gebeurt, zou de huidige zeeverbinding tussen de Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan in de loop van miljoenen jaren kunnen verdwijnen en kunnen Europa en Afrika opnieuw een landbrug vormen.

Wat toont het nieuwe model?

Wetenschappers van de Universidade de Lisboa en de Johannes Gutenberg Universiteit Mainz ontwikkelden een geavanceerd driedimensionaal model dat gebruikmaakt van recente geodynamische data en krachtige rekenmethoden. Volgens hun simulaties is de subductie — het proces waarbij een tektonische plaat onder een andere duikt — onder het Gibraltarenge niet permanent gestopt. In plaats daarvan kan die subductie migreren naar het westen en het Atlantisch gebied binnendringen.

Zo'n verplaatsing zou de vorming van een nieuw subductiesysteem in de Atlantische Oceaan kunnen veroorzaken, vergelijkbaar met de actieve randen van de Pacifische Oceaan die vaak aangeduid worden met de term ring of fire. Dit betekent dat regio's die nu relatief rustig zijn op het gebied van vulkanisme en aardbevingen in de verre toekomst veel actiever kunnen worden.

De onderzoekers benadrukken dat hun resultaten voortkomen uit numerieke modellen en dat er onzekerheden blijven bestaan. De dynamica van de aardkorst en de onderliggende mantellaag zijn complex, en lokale variaties in lithosfeer-dikte, temperatuur en samenstelling kunnen het precieze verloop beïnvloeden.

Hoe kan de doorgang verdwijnen?

Het sluitingsmechanisme is gebaseerd op de voortdurende convergentie tussen de Afrikaanse plaat en de Euraziatische plaat. Naarmate deze platen blijven bewegen, kan de oceaanlithosfeer van de Atlantische rand onder de aangrenzende plaat duiken. Die subductie veroorzaakt opheffing van land en uiteindelijk het dichtslibben of volledig afsluiten van zeestraten zoals die bij Gibraltar.

Historische voorbeelden ondersteunen het plausibele karakter van zo'n proces. Tijdens de messinische crisis, ongeveer 5,9 miljoen jaar geleden, raakte het Estreito de Gibraltar afgesloten en droogde een groot deel van de Middellandse Zee uit. Dat leidde tot de vorming van een landbrug tussen Afrika en Europa die naar schatting zo'n 600.000 jaar heeft bestaan en migratie van fauna mogelijk maakte.

De huidige schatting van de onderzoekers plaatst het begin van een migratiefase van de subductie op ongeveer 20 miljoen jaar in de toekomst. In geologische termen beschouwen zij dit als relatief vroeg; daarna kan de subductiesnelheid toenemen en het proces in fasen versnellen.

Gevolgen voor aardbevingen en vulkanen

Een verschuivende subductiezone kan aanzienlijke veranderingen in seismische en vulkanische activiteit veroorzaken. Regio's langs de nieuwe subductierand zouden grotere tektonische spanningen kunnen ervaren, wat leidt tot meer frequent en mogelijk krachtiger seismisch optreden. Ook kan magmatische activiteit toenemen, met de vorming van nieuwe vulkanische boogsystemen.

Deze potentiële gevaren zijn relevant op zeer lange tijdschalen en hebben geen directe gevolgen voor hedendaagse samenlevingen. Wel is het inzicht in dergelijke processen van grote wetenschappelijke waarde omdat het ons begrip van plaattektoniek en de evolutie van oceanen verdiept.

Hoewel het idee van een landbrug tussen Europa en Afrika dramatisch klinkt, is het belangrijk te benadrukken dat dergelijke transformaties plaatsvinden over periodes die verre buiten menselijke levensduur liggen. Wetenschappers gebruiken deze modellen vooral om de dynamiek van de aarde beter te begrijpen en om de lange termijn-evolutie van continenten en oceanen te reconstrueren.

De beschrijving van deze mechanismen helpt te plaatsen hoe de enorme cycli van oceaanvorming en -sluiting plaatsvinden, vaak aangeduid als de Wilson-cyclus. Die cyclus illustreert dat huidige oceanen niet permanent zijn — ze ontstaan, evolueren en kunnen uiteindelijk weer verdwijnen.

Wat betekent dit voor ons perspectief op de aarde?

De waarde van dit soort onderzoek ligt vooral in het vergroten van ons kosmische en geologische perspectief. Het laat zien dat kaarten van land en zee die we als vaststaand beschouwen, slechts momentopnames zijn van een planeet die voortdurend verandert. Kennis over deze processen draagt bij aan disciplines variërend van paleogeografie tot seismologie.

Belangrijke kanttekeningen

• De conclusies zijn gebaseerd op modellen met inherente onzekerheden.
• Veranderingen zullen plaatsvinden over tientallen miljoenen jaren — buiten de menselijke tijdschaal.
• Lokale geologische omstandigheden kunnen de snelheid en het pad van subductie beïnvloeden.

Veelgestelde vragen (FAQ)

1. Betekent dit dat Gibraltar binnenkort zal verdwijnen?

Nee. De voorspelde veranderingen spelen zich af over periodes van miljoenen tot tientallen miljoenen jaren. Er is geen directe aanleiding voor onmiddellijke bezorgdheid voor huidige samenlevingen.

2. Hoe zeker zijn deze modellen?

Modellen zijn gemaakt met geavanceerde rekenkracht en recente geodynamische data, maar ze blijven gevoelig voor aannames en lokale variabelen. Ze geven plausibele scenario's, geen onweerlegbare garanties.

3. Zal dit meer aardbevingen en vulkanisme veroorzaken in Europa of Afrika?

Als een nieuwe subductierand zich vormt in de Atlantische regio, kan dat leiden tot een toename van seismische en vulkanische activiteit in gebieden die nu relatief rustig zijn. De veranderingen zijn echter geologisch gezien op zeer lange termijn.

4. Zijn er historische voorbeelden van vergelijkbare processen?

Ja. De messinische crisis is een bekend voorbeeld waarbij de Middellandse Zee deels droogviel en een landbrug ontstond tussen Afrika en Europa, ongeveer 5,9 miljoen jaar geleden.