Stel je voor: een flits in de ruimte, zo kort dat je hem nauwelijks kunt meten, maar krachtig genoeg om een van de grootste mysteries van het universum op te lossen. Wetenschappers zijn erin geslaagd de bron van de krachtigste 'fast radio burst' (FRB) ooit gemeten, nauwkeurig te pinpointen. Dit is geen herhalende bron; dit was een eenmalige knal, en toch wisten ze precies waar deze vandaan kwam.
Waarom is dit nu belangrijk? Tot voor kort konden we alleen stabiele 'repeater' FRB's goed lokaliseren. Zo’n eenmalige, gigantische uitbarsting traceren was bijna onmogelijk. Maar dankzij een slimme techniek, die je kunt vergelijken met het opzetten van een gigantisch triangulatiesysteem, hebben ze deze zwerm van energie opgespoord in een sterrenstelsel genaamd NGC 4141, op 130 miljoen lichtjaar afstand.
De truc van de tijd: triangulatie op de seconde nauwkeurig
Het klinkt misschien als sciencefiction, maar de techniek is verrassend pragmatisch. De Canadese CHIME-radiotelescoop ving de explosie op. Het geheim zat hem in de 'Outriggers' – aanvullende stations die verspreid stonden.
Door het minuscule tijdsverschil te meten waarop het signaal bij elke ontvanger aankwam, konden de onderzoekers de herkomst tot op een paar honderdste van een boogseconde reduceren. Dit is alsof je vanaf duizenden kilometers afstand nauwkeurig kunt bepalen op welk dakpijpje in een stad in de provincie Utrecht de signaal precies binnenkwam. **Die precisie in een ander sterrenstelsel is ongekend.**
Waar ‘de buurt’ van de explosie vertelt wie de dader is
Wanneer je alleen weet dat een FRB uit een bepaald sterrenstelsel komt, is dat interessant. Maar nu weten we de exacte 'wijk' in sterrenstelsel NGC 4141. En dat verandert alles. We kunnen de uitbarsting nu koppelen aan de directe omgeving:
- Ligt het dicht bij actief nieuw stervormingsgebied?
- Is er een overschot aan extreem zware, kortlevende sterren?
- Zijn er sporen van supernova-restanten?
In het geval van RBFLOAT bleek de locatie inderdaad in een spiraalarm te liggen, vlakbij een gebied van sterke stervorming. Dit wijst sterk in de richting van kandidaten die we al langer verdenken, zoals extreem krachtige magnetars (neutronensterren met kolossale velden).
De meest verrassende vondst: het is waarschijnlijk géén ‘repeater’
Er is nog een cruciaal detail dat veel minder aandacht kreeg, maar dat wetenschappelijk gezien misschien wel de belangrijkste is. Sommige FRB’s komen steeds terug. Bij deze helderste, RBFLOAT genaamd, is er na de eerste detectie in maart 2025 geen enkel signaal meer opgevangen.
Dit is geen toeval. De onderzoekers hebben de kans becijferd dat we hem simpelweg gemist hebben als hij nog een keer flitste. Hun berekeningen laten zien dat als RBFLOAT een 'repeater' was zoals de bekenden, we al lang een zwakker signaal hadden moeten zien. **Dit versterkt het idee dat er minstens twee compleet verschillende families van FRB-bronnen in het universum zijn.**
De toekomst: van unieke vonds naar catalogus
Dit hele systeem – CHIME plus de Outriggers – is ontworpen om de komende jaren honderden van dit soort nauwkeurige lokale locaties te leveren. We gaan van losse, spannende ontdekkingen naar een systematische vergelijking.
Wat we over een paar jaar kunnen doen, is netwerken uittekenen: Type A-sterrenstelsels produceren X-type FRB’s onder Y-omstandigheden. We gaan van het zoeken naar de naald in de hooiberg naar het catalogiseren van de hele hooiberg. Wij, als lezers van dit soort ontdekkingen, kunnen ons klaarmaken voor een stroom aan informatie die ons begrip van kosmische explosies compleet op zijn kop zet.
Welke theorie over de oorsprong van FRB’s vind jij het meest aannemelijk nu we dit soort precieze locaties hebben?
