Vergeet even de schoolkaart: wat je dacht dat vaststond, is geologisch gezien louter een momentopname. Onder Oost-Afrika is de aardkorst bezig met een metamorfose die zo gigantisch is, dat er over miljoenen jaren een compleet nieuwe oceaan zal ontstaan. Dit proces is geen toekomstmuziek; het is nu gaande en je ziet de tekenen terwijl je op je telefoon scrollt.
Het is van levensbelang om te begrijpen wat er gebeurt, want deze geologische spanning beïnvloedt niet alleen de geografie, maar ook de energievoorziening en veiligheid in ruim dertien landen. We duiken in de nieuwste ‘Nature Geoscience’-bevindingen om te zien hoe de aarde zichzelf aan het hertekenen is.
Waarom de kaart van Afrika letterlijk uit elkaar wordt getrokken
Het epicentrum van deze dreigende transformatie ligt in de Afar-regio, in het noorden van Ethiopië. Hier komen drie enorme korstbreuken samen die de Rode Zee, de Golf van Aden en de Grote Oost-Afrikaanse Rift met elkaar verbinden. Het is een knooppunt waar de Nubische, Somalische en Arabische platen langzaam maar zeker uit elkaar drijven.
Deze hele riftzone strekt zich duizenden kilometers uit door landen als Kenia, Tanzania, Oeganda en Mozambique. Het is geen nieuw inzicht dat Afrika scheurt, maar dankzij recente studies hebben we nu een veel scherper beeld van waarom en hoe dit diep onder de grond gebeurt.
Het geheim van de opstijgende 'vlekken' onder onze voeten
Wetenschappers hebben meer dan 130 recente vulkanische monsters geanalyseerd en trokken een verrassende conclusie: het hele systeem wordt gevoed vanuit één centrale, hete stroom uit de aardmantel, een soort hete kolom van honderden kilometers diep. Maar deze stroom is niet gelijkmatig.
Wat ik opmerkte in de onderzoeksdata is dat deze mantel opstijgt in 'pulsen'. Denk aan verschillende samenstellingen in ‘vlekken’ die door de breuklijnen worden geleid. Waar de korst dunner is en sneller splijt, zoals bij de Rode Zee, kan de hitte makkelijker ontsnappen. Waar de korst dikker is en de rift smaller, wordt de stroming enigszins gewurgd, waardoor chemische variaties op elkaar worden geperst.
Dit betekent dat de beweging van de diepe mantel direct wordt gestuurd door hoe de aardkorst erboven zich gedraagt. Het is een constante, trage dialoog tussen het aardoppervlak en de kern.
De directe gevolgen: van wegafsluitingen tot golven in de Stille Oceaan
Dit klinkt abstract, maar de zichtbare gevolgen zijn nu al merkbaar. In 2005 opende zich in de Afar-regio een scheur van zo’n 56 kilometer, veroorzaakt door een enorme ingreep van magma. En in 2018 sneed een andere kloof dwars door een hoofdweg in de Keniaanse Rift Valley, waardoor het verkeer moest worden omgeleid.
Deze gebeurtenissen zijn voor de lokale bevolking een directe herinnering dat de grond onder hun huizen verre van stabiel is. Op de lange termijn zal dit proces de Somalische plaat volledig afscheiden van de rest van Afrika. Verwacht meer vulkaanuitbarstingen, gematigde aardbevingen en gebieden die langzaam onder zeeniveau zullen zakken en door zeewater zullen worden overspoeld. Natuurlijk praten we hier over miljoenen jaren, maar de scheuren ontstaan vandaag.
Energiewinning uit de breuklijn: de paradox van de aardse kracht
Hier komt de verrassende wending. Dezelfde geologische hitte die Afrika uit elkaar rukt, is een ongelooflijke bron van schone energie. Terwijl de lokale bevolking leert omgaan met de risico’s, wordt deze warmte al geoogst.
Kenia is hierin koploper. Zij halen al bijna een gigawatt aan elektriciteit uit geothermische energie – aardwarmte – en willen dit de komende jaren verdubbelen. Dit biedt een stabiele, hernieuwbare stroom die niet afhankelijk is van seizoenen, in tegenstelling tot de zonnepanelen waar we hier in Nederland (of België) vaak op vertrouwen.
- Ethiopië bouwt actief aan projecten als Tulu Moye om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en van droogtegevoelige waterkracht te verminderen.
- Het potentieel in de Oost-Afrikaanse Rift loopt op tot 17 tot 20 gigawatt – genoeg om miljoenen huishoudens te voorzien.
- Het meest interessante is dat de CO₂-uitstoot van deze vulkanische activiteit globaal gezien te verwaarlozen is vergeleken met menselijke emissies. De lokale impact op lucht- en waterkwaliteit bij slecht beheerde installaties is echter een aandachtspunt.
De oceaan van de toekomst wordt dus langzaam gevormd, maar de beslissingen over hoe deze gemeenschappen leven op zo’n actief, opwarmend stuk aardkorst, moeten nu worden genomen. Het is een fascinerende les in hoe trage geologische processen plotseling relevant worden voor onze dagelijkse energiezekerheid.
Wat denk jij: is de dreiging van een nieuwe oceaan de moeite waard als het een regio de kans geeft om volledig op schone energie over te stappen?
