Stel je voor: de verzengende hitte van de Sahara, en ergens diep begraven liggen de bewijzen van een weelderig, waterrijk verleden. In Niger, een land dat wij vaak associëren met droogte, schuilt een schatkamer van fossielen die de geschiedenis van onze planeet herschrijven. Bij het enige museum in Niamey, een unieke buitenlocatie, staan dinosaurusreplica’s te pronken, maar de échte botten zijn elders.
Terwijl de levende nijlpaarden de aandacht trekken, worden de replica's van de Jobaria – een langnekdinosaurus – grotendeels genegeerd door bezoekers. Maar deze botten zijn cruciaal. Ze vertellen het verhaal van een Niger dat ooit vol zat met bossen en waterplassen, lang voordat de mens hier rondliep.
Veel van deze oeroude bewijzen liggen te wachten onder het zand in de Sahara. Het is een race tegen de klok om ze te conserveren, want de realiteit is hard: zonder de juiste infrastructuur en expertise verdwijnt dit erfgoed sneller dan dat het wordt gevonden. Ik zag hoe belangrijk het is dat de lokale bevolking dit verhaal kent, want anders verdwijnt onze geschiedenis letterlijk in het zand.
Waarom het droge zand feitelijk een vruchtbare bodem voor de wetenschap is
Het klinkt tegenstrijdig, maar de huidige droge woestijn van Noord-Niger is een archief. Meer dan 100 miljoen jaar geleden was dit gebied bezaaid met leven. Directeur Abdourahmane Gabidana van het museum wijst met trots op de replica's. "Mensen geloven het niet als ik zeg dat hier ooit water was," aldus Gabidana.
Dinosauriërs leefden hier tijdens het Mesozoïcum. De vraag is: hoe zijn die weelderige ecosystemen verdwenen? Wetenschappers wijzen naar klimaatverandering, na de inslag van een immense asteroïde. Deze gebeurtenis zorgde voor een massa-extinctie die deze giganten deed verdwijnen.
De Duistere Kant: Cultureel Smokkelgoed
Ondanks deze ongelooflijke natuurlijke rijkdom, is Niger arm. Dit leidt tot een ernstig probleem: de illegale smokkel van cultureel erfgoed. Goud en uranium zijn weliswaar aanwezig, maar de prioriteiten van opeenvolgende regeringen lagen elders dan bij archeologie.
Het resultaat? Oude botten en artefacten verdwijnen naar het Westen en duiken op in veilingzalen. Onlangs werd een zeldzame meteoriet uit de Agadez-regio voor $4,3 miljoen bij Sotheby’s verkocht, volgens de militaire junta hoogstwaarschijnlijk gesmokkeld. Het is een constante strijd om de geschiedenis van het land in de grond te houden.
De complexe kunst van het opgraven: van hete zon tot veilige opslag
Eenmaal opgegraven, zijn deze botten extreem kwetsbaar. Ze vereisen intensief werk om ze te verpakken, transporteren en schoon te maken. Dit is geen taak voor één persoon;
- Er zijn gespecialiseerde lijmen en gipsverbanden nodig om de fossielen te stabiliseren.
- Temperatuurgecontroleerde opslagfaciliteiten zijn essentieel om barsten en verbrokkeling te voorkomen.
- Vaak worden hoogwaardige replica's tentoongesteld, omdat de échte botten te fragiel zijn voor openbare ruimtes.
In Niger ontbreekt het aan de nodige infrastructuur en aan geschoolde archeologen. Daarom zie je vaak reproducties bij het tentoonstellen. Vroeger waren het vooral Franse experts die, vaak onder militaire begeleiding, expedities leidden. Experten zoals Philippe Taquet ontdekten hier soorten als de Ouranosaurus, een hagedisachtige herbivoor.
Het gebrek aan lokale expertise wordt pijnlijk duidelijk
Dr. Oumarou Amadou Idé, een vooraanstaand archeoloog, wijst op het gebrek aan onderwijs. De oudste staatsuniversiteit, Université Abdou Moumouni, werd pas in 1974 opgericht. Paleontologie, de tak die zich specifiek richt op fossielen, wordt er nog steeds niet onderwezen.
Professor Paul Sereno uit Chicago, die al sinds 1997 met lokale experts samenwerkt, bevestigt dat het lokale kader sterker kan. Tijdens zijn laatste, zeer ambitieuze expeditie in 2022, moest hij een konvooi van honderd mensen beveiligen met gewapende soldaten. Er zijn geen wegen, je bent volledig afhankelijk van je eigen veiligheid.
Sereno's team moest 55 ton aan fossielen bergen. Door de recente staatsgreep van juli 2023 liggen de laatste vondsten nu vast in verzegelde containers. Het plan is echter al klaar: Sereno wil twee wereldklasse musea bouwen in Niamey en Agadez om de botten terug te brengen en te bewaren.
De nieuwe generatie: hoe lokale studenten de toekomst beveiligen
Wat hoop geeft, is de nieuwe generatie. Mohamed Gabidana, de museumdirecteur, merkt dat veel studenten eerst huiverig zijn voor het praktische werk. Maar wie eenmaal de magie van de opgravingen ervaart, is niet meer weg te denken.
Neem Rachida Hassan, een van zijn beste studenten. Drie jaar geleden begon ze zonder specifieke interesse, maar ze voelde zich onweerstaanbaar aangetrokken tot de dinosauriërs. Ze begon met het schoonmaken van de échte monsters in de opslag, hopend ze te beschermen tegen termieten.
Haar enthousiasme trok de aandacht van Sereno's team. Ze kreeg training in de VS en moest zelfs Engels leren, aangezien Frans de officiële taal is. Ze staat op het punt de eerste vrouwelijke conservator van Niger te worden, een doel dat ze met beide handen aangrijpt.
Sereno benadrukt de verantwoordelijkheid: "Je moet begrijpen wat je hebt meegenomen met het vriendelijke verzoek van Niger. Dit zijn meer fossiele materialen dan er uit heel Afrika zijn gehaald."
Terwijl de zon ondergaat boven het museumterrein, benadrukt Gabidana het Afrikaanse gezegde: "Als je iemand wilt helpen, geef hem dan geen vis, leer hem vissen." De hoop is dat de experts van Niger zelf hun erfgoed kunnen beschermen. Zou dit jonge team inderdaad de sleutel zijn om de botten van de dinosauriërs voor de wereld te behouden?
