Je denkt misschien dat je de nachtelijke hemel kent. Sterren, planeten, misschien de vage gloed van een ver sterrenstelsel. Maar het overgrote deel van het universum is voor ons menselijk oog simpelweg onzichtbaar. En juist in dat 'onzichtbare' licht ligt de sleutel tot de allergrootste vragen: hoe begon het echt, en waar komt al dat water vandaan?
Afgelopen maart lanceerde NASA de SPHEREx-observatorium. Binnen een half jaar heeft deze relatief bescheiden missie iets gedaan wat voorheen ondenkbaar was: de gehele hemel in kaart gebracht, maar dan niet één keer. Nee, ze hebben 102 verschillende infraroodversies van de kosmos vastgelegd. Het klinkt misschien als een technisch detail, maar dit verandert de manier waarop we naar de oerknal kijken.
Meer kleuren dan een Belgische pot pindakaas
Als je in Nederland boodschappen doet, zie je de verschillen in productvariaties. Bij de telescoop is het wetenschappelijk net zo verfijnd. De James Webb-telescoop geeft ons diepe, gedetailleerde beelden van individuele plekken. SPHEREx doet iets anders: het is de 'brede scanner'.
Waarom juist die 102 tinten? Het infrarood is cruciaal. Stofwolken, die nieuwe sterren en planeten verbergen, zijn in zichtbaar licht ondoordringbaar. Maar voor infrarood licht zijn ze transparant. Elke van die 102 metingen correspondeert met een specifieke golflengte van dat infrarode licht, en elke golflengte vertelt ons iets nieuws.
De echo van de oerknal
Het meest fascinerende doel van deze veelkleurige kaart is het bestuderen van de kosmische inflatie. Dit was dat minuscule moment in de eerste seconde na de oerknal, toen alles onvoorstelbaar snel uitzette. Dat proces liet minuscule afdrukken achter in de manier waarop sterrenstelsels vandaag de dag zijn verdeeld.
Door de precieze 3D-positie én de 'kleur' van honderden miljoenen sterrenstelsels vast te leggen, kunnen wetenschappers deze afdrukken eindelijk accuraat meten. Het is alsof je de fundering van een huis onderzoekt, terwijl je er al decennia op woont.
Shawn Domagal-Goldman, directeur bij NASA, was duidelijk: "De hoeveelheid bruikbare data die SPHEREx in zes maanden heeft verzameld, is verbazingwekkend. We hebben nu 102 nieuwe kaarten van de hele hemel, elk met unieke informatie over de kosmische objecten."
Hoe SPHEREx dit technisch voor elkaar krijgt
Het geheim zit in de hardware. SPHEREx gebruikt zes detectoren. Elk van die detectoren is voorzien van een speciaal filter met een 17-traps kleurgradiënt. Vermenigvuldig dat en je komt op 102 unieke kanalen per opname. Het is slimme engineering die efficiëntie boven brute kracht verkiest.
Dit is geen vervanging voor Webb, maar een perfecte aanvulling. Webb kijkt rechtstreeks de diepte in; SPHEREx brengt de breedte en de chemische samenstelling in kaart. Samen geven ze ons een bijna compleet beeld.
Wat jij hier direct mee kunt
Hoewel je zelf niet met 102 kleuren naar de hemel kunt kijken, is de les hier: een dieper begrip van complexiteit vereist een meerdimensionale benadering.
Denk aan je eigen leven, bijvoorbeeld bij het kiezen van een nieuwe keuken. Je kijkt niet alleen naar de kleur van het blad (zichtbaar licht), maar ook naar de textuur, de warmtegeleiding en de onderhoudsgevoeligheid (infrarood). Vaak zien we het oppervlak, maar missen we de onderliggende data die het verhaal vertelt.
De missie van SPHEREx, die nog twee jaar doorloopt, belooft ons niet simpelweg meer foto’s. Het biedt ons een nieuwe 'leeswijze' voor het universum: een kleurcodering van de geschiedenis, van de eerste seconde tot de formatie van de Melkweg. Het is bijna sciencefiction, maar het gebeurt nu.
Wat denk jij dat de meest verrassende ontdekking zal zijn die we dankzij deze infraroodkleuren zullen doen? Laat het weten in de comments!
