De topvrouw van EU-onderzoek onthult: hierdoor verliest Amerika zijn grip op de mondiale wetenschap

Stel je voor: je bouwt aan een gigantisch internationaal succesproject, terwijl je belangrijkste partner zichzelf verrassend genoeg in de voet schiet. Dat is precies de sfeer die nu hangt rond de wetenschappelijke relatie tussen Europa en de Verenigde Staten. De hoogste diplomate die de miljarden van Europa’s Horizon Europe beheert, heeft een stevige uitspraak gedaan die je niet zomaar negeert.

Wij, hier in Europa, zijn gewend te zien hoe de VS de absolute koploper is in innovatie. Maar volgens Signe Ratso, de vrouw achter de uitbreiding van het 93,5 miljard euro kostende onderzoeksprogramma, zien we daar nu een pijnlijke verschuiving. Zij waarschuwt dat de VS hun eigen wetenschappelijke voorsprong aan het afbreken zijn, en in mijn praktijk als tech-volger merk ik dat dit veel verder gaat dan alleen budgetten snijden.

De ‘Sloopkogel’ van Washington: Wat is er aan de hand?

Ratso deed haar uitspraken in Kopenhagen, kort voor haar vertrek. Ze is de architect achter de deals die landen als Zuid-Korea en Canada dichter bij het Europese onderzoeksprogramma brachten. Waarom deze kritiek nu?

De onrust wordt gevoed door de recente politieke winden in Washington. Hoewel de VS nog steeds onze belangrijkste onderzoekspartner is – laten we dat niet vergeten – zien we daar beleidslijnen die fundamenteel botsen met de Europese waarden van open onderzoek.

De focus op interne politiek schaadt de reputatie

Wat viel specifiek verkeerd? Denk aan het intrekken van biomedische subsidies voor internationale partners en het onder druk zetten van universiteiten die bepaalde ‘conservatieve’ ideeën niet omarmen, met afpersing van federale financiering als dreigement. Dit is een probleem dat verder reikt dan de harde cijfers.

• Vertrouwensbreuk: Zelfs als rechtbanken sommige maatregelen blokkeren, veroorzaakt de strijd zelf enorme imagoschade.
• Talentenjacht: Dit creëert een unieke kans voor Europa om gefrustreerde Amerikaanse topwetenschappers aan te trekken.
• Waardeconflict: Kernwaarde van Horizon Europe – de vrijheid van wetenschappelijk onderzoek – komt onder druk te staan.

Dit is geen klein regionaal ding; het gaat om de fundamenten van hoe globaler onderzoek wordt gefinancierd en uitgevoerd. Het gevaar is dat we morgen onderzoek ‘te gevoelig’ vinden in de VS omdat het militair of dubbel-inzetbaar (dual-use) is.

Horizon Europe: Europa kijkt naar bondgenoten, niet alleen naar Amerika

Ratso’s boodschap is duidelijk: Europa moet haar eigen strategische belangen verdedigen en zich richten op bondgenoten met een 'vergelijkbare wereldvisie'. Dit is waar Europa de komende jaren de vruchten van wil plukken.

Terwijl de VS de deur op een kier zet voor interne strijd, opent de EU haar programma voor actieve deelname van landen als Australië, Japan en Singapore, naast de reeds bestaande partners.

Maar hier zit een adder onder het gras: nieuwe partners mogen meedoen aan de gezamenlijke onderzoeksprojecten, maar hebben vooralsnog geen directe toegang tot het prestigieuze European Research Council (ERC) programma. Bovendien is de administratieve rompslomp van Horizon Europe complex; het kost tijd om echt geïntegreerd te raken, vergelijkbaar met hoe je na een jaar pas echt gewend bent aan de afwijkende openingstijden van de lokale Albert Heijn.

Wat betekent dit voor 2028 en verder?

De discussie over het volgende programma, dat in 2028 begint, is al begonnen. De vrees is dat de focus nog verder zal verschuiven van samenwerking naar pure defensie en het versterken van de Europese industrie.

Als het aandeel voor gedeelde subsidies halveert, zoals sommigen vrezen, wordt het moeilijker om internationale spelers binnen te halen, vooral bij gevoelige technologieën. Ratso zelf maakte zich hier zorgen over: als je te veel ‘dual-use’ onderzoek aanwijst, stoot je feitelijk je internationale partners af.

Dit alles speelt zich af tegen een achtergrond van recente defensiestrategiedocumenten uit Washington, waarin subtiel werd gesuggereerd dat de VS de huidige koers van Europa actief moet proberen te dwarsbomen. Kortom, terwijl de VS zich intern terugtrekt, moet Europa de kaarten herverdelen en de wetenschappelijke vrijheid beschermen.

Wat denk jij? Is de Europese wetenschappelijke gemeenschap slimmer af door hun brede internationale netwerk, of lopen we het risico dat de VS met hun enorme investeringen op termijn toch weer de leiding pakt?