Misschien denk je dat de universiteit wel altijd weet wat ze doet met haar honderden opleidingen. Maar wist je dat de basis van de moderne fysicawetenschap in Litouwen op het nippertje gered is door één man? Wij keken naar het nalatenschap van professor Julijonas Jonas Kaladė en ontdekten een duister geheim over hoe universitaire structuren écht veranderen.
Het is belangrijk om hier nu aandacht aan te besteden, want het overlijden van Kaladė, een van de pioniers van de theoretische fysica aan de Universiteit van Vilnius (VU), legt de vinger op een zere plek: wat gebeurt er met de fundamenten van de wetenschap als de oudere generatie verdwijnt?
De Schaduw van de Oorlog: Hoe één Generatie de Vakgaten Dichtte
In de nasleep van de donkere jaren na de Tweede Wereldoorlog was de wetenschappelijke basis in Litouwen broos. Professor Kaladė behoorde tot die elite-groep theoretici, geleid door de legendarische Adolis Jucys, die letterlijk vanaf nul een hele faculteit moesten opbouwen.
Wat velen over het hoofd zien, is dat Kaladė niet één niche koos. Hij werkte op het snijvlak van afstotende gebieden. Dit is geen detail, dit is de sleutel tot zijn impact.
Van Kernfysica tot de Elektrische Lading in Huishoudelijke Apparaten
Denk hier even over na: hij was bezig met de meest abstracte concepten van de atoomtheorie én tegelijkertijd loste hij praktische problemen op, zoals de werking van elektrografische lagen. Dat is alsof je tegelijkertijd de motor van een Ferrari ontwerpt én de beste manier vindt om je koffiezetapparaat te repareren.
- Kernfysica: Hij stortte zich op de atoomtheorie, essentieel voor ons begrip van materie.
- Toegepaste Fysica: Hij modellerde hoe lading zich gedraagt in dunne lagen, iets wat direct raakt aan moderne printtechnologie.
- Quantum Schokken: Hij vond relativistische correcties die verklaarden waarom atomen 'springen', een fundamenteel inzicht.
Zijn werk in de kwantum elektrodynamica was geen achtergrondlezen; het was het harde werk dat de basis legde voor nieuwe generaties van studenten.
De Onverwachte Studierevolutie: Wat Verdween Er?
Na de herwonnen onafhankelijkheid van Litouwen moest de academische wereld moderniseren. En hier komt de paradoxale actie van Kaladė naar voren. Terwijl velen vasthielden aan het oude, zag hij de noodzaak om radicaal te vernieuwen.
In mijn praktijk als wetenschapswaarnemer merk ik vaak dat de grootste vernieuwers degenen zijn die oude structuren durven af te breken. Kaladė deed precies dat. Hij was de drijvende kracht achter twee gloednieuwe, hypermoderne studierichtingen aan de VU:
- Computervysica (Computerfysica)
- Moderne Technologie Fysica en Management (nu Hoogtechnologische Fysica en Bedrijfsleven)
Dit was een typische Kaladė-zet: neem de puur theoretische kennis en koppel deze direct aan de *lokale* economische behoeften. Dat is alvast iets wat je in veel Nederlandse universiteiten vandaag de dag nog probeert te bereiken!
De Lessen die Wij (Niet) Leren
Kaladė was meer dan een onderzoeker; hij was een mentor. Van 1963 tot 2006 werkte hij onafgebroken op die ene afdeling. Hij schreef leerboeken over statistische fysica en toegepast wiskundig modelleren, die generaties studenten hebben helpen overleven.
Een belangrijke les die hij ons nalaat, is dat echte innovatie vaak ontstaat op de randen, op de plekken waar klassiekers (zoals thermodynamica) samenkomen met de golven van morgen (zoals sinergetica). Zijn laatste gezamenlijke werk uit 2011 ging precies over die modellen.
Nu hij is heengegaan, rijst de onvermijdelijke vraag:
Welke van zijn radicale, toekomstgerichte studierichtingen zullen de volgende generatie wetenschappers inspireren, en welke onzichtbare fundamenten die hij legde, zullen wij te gemakkelijk vergeten?
