Je ziet overal de hype rondom Kunstmatige Intelligentie. Het belooft sneller, makkelijker en minder arbeidsintensief te zijn dan welk menselijk werk dan ook. We vinken taken af met een recordtempo. Maar heb je je weleens afgevraagd wat er verloren gaat als die ‘menselijke toets’ ontbreekt? Dit is cruciaal omdat er in Nederland – net als elders – een enorm risico ligt op het creëren van technologie die enkel de belangen van een kleine groep dient.
Het ongemakkelijke feit is: de waarden van inheemse gemeenschappen worden vaak volledig buiten beschouwing gelaten bij de ontwikkeling van nieuwe technologieën. In Aotearoa (Nieuw-Zeeland) is de Māori-gemeenschap grotendeels uitgesloten van het ontwerpproces van AI. Dat is niet alleen een gemiste kans voor hen, maar voor ons allemaal. Als we hun perspectieven negeren, verliezen we de diepgang en waarde die écht inclusieve innovatie met zich meebrengt.
Waarom AI een ‘menselijke hartslag’ nodig heeft
De oude Māori-filosofie luidt: He aha te mea nui o te ao? He Tāngata, He Tāngata, He Tāngata – Wat is het belangrijkste op de wereld? Mensen, mensen, mensen. Dit klinkt misschien ouderwets in een tijd van algoritmen, maar deze focus op het menselijke is nu relevanter dan ooit.
Wanneer we algoritmen bouwen zonder deze menselijke blik, lopen we het risico systemen te creëren die onbedoeld vooringenomen of zelfs schadelijk zijn. Denk aan de HR-tools die we in Nederland gebruiken om cv’s te screenen. Als de data waarmee ze getraind zijn historisch scheef zijn, zal de AI jouw cv (al is het nog zo goed) sneller afwijzen, simpelweg omdat hij ‘anders’ is.
De vijf pijlers uit Te Ao Māori voor betrouwbare tech
Gelukkig biedt Te ao Māori (de Māori-wereldvisie) een krachtig raamwerk dat naadloos aansluit bij de ethische eisen die we aan AI stellen. Dit zijn geen zweverige concepten; dit zijn principes die de Māori-economie al miljarden opleveren door duurzaam en gericht op de lange termijn te denken.
- Kaitiakitanga (Rentmeesterschap): Zie data en technologie niet als eigendom, maar als een aan jou toevertrouwde schat. Je bent verantwoordelijk voor de impact die de AI op de lange termijn heeft.
- Manaakitanga (Zorg/Gastvrijheid): De AI moet dienend zijn en zorg dragen voor de gebruikers en de gemeenschap, niet enkel de aandeelhouders.
- Whanaungatanga (Verbinding): Algoritmen moeten relaties versterken, niet isoleren. Dit betekent transparantie over hoe beslissingen tot stand komen.
- Rangatiratanga (Zelfbeschikking): Gebruikers moeten de regie en controle houden over hun eigen data en hoe de AI hen beïnvloedt.
- Tauutuutu (Wederkerigheid): Wat geeft de gebruiker aan het systeem? Wat krijgt hij terug? Dit voorkomt dat technologie een eenrichtingsverkeer wordt waarbij enkel grote bedrijven winnen.
Het bewijs: Groei door principes
Deze waarden zijn geen beperking; ze zijn een motor voor groei. Ik zag onlangs dat de Māori-economie in Aotearoa in slechts vijf jaar tijd van $17 miljard naar $32 miljard is gegroeid. Sterker nog, de vermogensbasis steeg naar $126 miljard. Deze organisaties – van landbouw tot vastgoed – zijn enorm geavanceerd in hun beleggingen.
Organisaties zoals Waikato-Tainui en Ngāi Tahu bewijzen dat je winstgevend kunt zijn zonder je culturele fundamenten te verliezen. Ze gebruiken slimme kapitaalstructuren en mondiale allianties, maar hun doel is altijd: voordeel voor toekomstige generaties, niet snelle winst vandaag.
Praktische stap: Verleg de focus van ‘efficiëntie’ naar ‘vertrouwen’
Als je zelf betrokken bent bij productontwikkeling of zelfs maar dagelijks AI-tools gebruikt, pas dan deze kleine truc toe: verander je primaire vraag. Stop met vragen: "Hoe kan dit sneller?" Begin te vragen: "Wie zou ik hiermee onbedoeld kunnen uitsluiten?"
Dit kleine mentale verschuiving dwingt je om het perspectief van Manaakitanga toe te passen. Het is alsof je een filter over je code legt; het verwijdert niet alleen fouten, maar ook uitsluitende aannames. Dit is hoe je technologie bouwt die echt universeel is, vergelijkbaar met hoe we in Nederland eisen stellen aan toegankelijkheid van websites.
De toekomst is menselijk
De strijd om ethische AI gaat uiteindelijk niet om code of rekenkracht. Het gaat erom wie we toestaan de regels te schrijven. Als we de wijsheid van gemeenschappen die geworteld zijn in generaties van menselijke interactie negeren, bouwen we slimme, maar holle systemen. Laten we deze waarden omarmen, zodat onze technologie ons dient, en niet andersom.
Welke van deze vijf principes (Kaitiakitanga, Manaakitanga, etc.) vind jij het moeilijkst te implementeren in je dagelijkse werk met technologie? Laat het ons weten in de comments!
