Stel je voor: je bent op zoek naar fossielen, en na jaren werk moet je een bijna perfect intact schild van een wezen dat twee meter breed is, uit een afgelegen, moeilijk begaanbaar gebied krijgen. Dat is geen klus voor een standaard aanhanger. Dit overkwam een team van Argentijnse onderzoekers in Chubut. Zij vonden niet zomaar een bot; ze ontdekten Helianthochelys redondita, een gigantische oerschildpad van 20 miljoen jaar oud. Maar het vinden was nog maar het begin van het avontuur.
Het is belangrijk dat we stilstaan bij dit soort vondsten, want in Nederland zien we zelden iets vergelijkbaars buiten een museum. Deze specifieke vondst is cruciaal omdat het een van de meest complete fossielen van dit zeldzame type schildpad wereldwijd is. Het leert ons meer over hoe het leven eruitzag in de warme Miocene periode. Maar hoe verhuis je zo’n enorm, delicaat object? Dat is waar de expertise—en de vindingrijkheid—van deze wetenschappers om de hoek komt kijken.
Een schild zo groot als een scooter
Het fossiel betreft een bijna compleet schild van een dier dat qua afmetingen te vergelijken is met de moderne lederschildpad, makkelijk meer dan twee meter in doorsnee. Wat dit beest zo bijzonder maakt, ligt in zijn afkomst. De Helianthochelys redondita behoort tot de familie van de dermo-chelyden, een groep die nu alleen nog vertegenwoordigd wordt door de lederschildpad.
Veel mensen weten niet dat het schild van een normale schildpad bestaat uit ongeveer 50 stevige, vergroeide platen. Bij deze oer-soort is dat anders. De structuur van het schild was flexibeler en bestond uit duizenden minuscule botjes (ossikels). Dit maakt het onmogelijk om het op de standaardmanier te verplaatsen, alsof het een stuk beton is.
Waarom de ‘tortumóvil’ noodzakelijk was
De ontdekking deed zich voor langs de Atlantische kust, in sedimenten van een oude zee-inversie. De resten lagen daar al sinds 2016, maar de berging liet op zich wachten door logistieke obstakels en natuurlijk de pandemie.
- Het schild was ongeveer twee meter lang, maar slechts twee centimeter dik.
- Het weegt veel, maar de structuur is extreem kwetsbaar.
- Het terrein was vijandig: instabiele grond die snel erodeert.
Dit is een punt waar veel lezers, wellicht bezig met een grote verbouwing thuis, zich in kunnen vinden: je hebt een plan, maar het terrein werkt niet mee. De onderzoekers moesten eerst een stevige gipsen cocon (een bochón) om het fossiel bouwen, wat al een hele operatie was.
De briljante vondst: van slee tot kar
Toen het tijd was om het ding naar de rand van het vindgebied te verslepen, bleek dat geen enkele bestaande machine het klusje kon klaren. Dit is vergelijkbaar met het proberen een gigantische, fragiele vitrinekast van je zolder naar de stoep te krijgen zonder trappenhuis.
Het team van paleontologen en technici van het Museo Egidio Feruglio (MEF) ontwikkelde daarom een uniek voertuig: de “tortumóvil”. Dit was een slimme, aanpasbare constructie die kon functioneren als slee, met wielen, of als een draagbaar platform.
Mijn observatie hier is dat echte innovatie vaak ontstaat uit pure noodzaak. Ze trokken het ding in eerste instantie slechts 100 tot 300 meter per dag voort met teams van zes man. Pas later konden ze een pad aanleggen en een machine gebruiken om de slee naar de pick-up te slepen.
Wat weten we over de levensstijl van deze kolos?
Hoewel we de Helianthochelys redondita niet direct kunnen observeren, geven experts aan dat ze waarschijnlijk veel gemeen hadden met de moderne lederschildpad. Deze moderne soort is spectaculair:
- Zij duiken dieper dan welke andere schildpad dan ook, soms wel tot 2000 meter.
- Ze hebben gigantothermie ontwikkeld: het vermogen om hun lichaamstemperatuur stabieler te houden dan het omringende water.
- Hun dieet bestaat uitsluitend uit kwallen.
Wetenschappers nemen aan dat deze 20 miljoen jaar oude voorouder in de warmere oceanen van Chubut ook jaagde op zachte prooien. Het feit dat dit fossiel zo ver zuidelijk (het meest zuidelijke complete vondst) is gevonden, bevestigt dat dit gebied ooit een veel warmer ecosysteem was.
Het lange pad naar het museum
Het kostte bijna tien jaar vanaf de initiële vondst in 2016 tot het fossiel veilig in de collectie van het MEF lag. Daar zie je hoe moeizaam wetenschappelijk werk kan zijn; het is niet alleen het labwerk. Het is financiering, het overtuigen van landeigenaren én het ontwerpen van een geïmproviseerde trailer voor een prehistorisch, gigantisch object.
Het is een prachtig voorbeeld van hoe een hele gemeenschap – onderzoekers, technici, geologen en veldwerkers – samenwerkt om een stukje geschiedenis te redden. Zonder de creativiteit van de technici zou dit zeldzame stuk waarschijnlijk zijn vergaan door erosie.
Wat vind jij de meest indrukwekkende prestatie van dit team: het fossiel vinden óf het zelfgebouwde ‘tortumóvil’ bedenken om het te redden? Laat het ons weten!
