De dagen worden merkbaar korter en de vroege avondschemering maakt plaats voor inktzwarte nachten. Je voelt het misschien al: de astronomische winter staat op het punt los te barsten. Maar wist je dat dit elk jaar op een *andere* seconde gebeurt? Wij zetten op een rij wat er precies gebeurt om 16:03 uur op zondag en welke hemellichamen je deze donkere maanden absoluut niet mag missen.
Wanneer de zon de ‘switch’ omzet
Veel mensen denken dat de seizoenen beginnen op de 1e van de maand, maar de astronomische seizoenen zijn een stuk preciezer. Ze worden bepaald door de positie van de zon ten opzichte van de aarde. De winter start op het moment dat de zon haar meest zuidelijke punt bereikt: de zonnewende.
Let op: Deze zondag is die exacte piek vastgesteld op 16:03 uur. Vanaf dat moment tot 20 maart om 15:48 uur is het officieel kouder – astronomisch gezien dan.
Waarom de tijd elk jaar verschilt
Je vraagt je misschien af waarom het niet altijd om 14:00 uur is. De kalender is 365 dagen, maar de aarde heeft er ongeveer 365,24 dagen voor nodig om één omloop te voltooien. Die kwart dag verschil zorgt ervoor dat de momenten van de zonnewendes en de equinoxes elk jaar opschuiven.
Dit betekent dat de vroege winteravonden, rond 16:00 uur, perfect zijn voor snelle observatierondes, zeker als je net na het avondeten nog even de deur uit wilt om de lucht in te duiken.
Jouw sterrenkaart voor de donkere maanden
Nu de schemering zo vroeg valt, krijgen we de kans om planeten te spotten die in de zomermaanden nauwelijks zichtbaar zijn. Ik heb de hemel voor je gescand en dit zijn de must-sees.
De onmisbare gasgigant: Jupiter
Dit seizoen wordt gedomineerd door Jupiter. Deze planeet is zo helder dat je hem bijna niet met een ster kunt verwarren. Hij verschijnt 's avonds, klimt hoog in de lucht en is bijna de hele nacht zichtbaar. Vergeet niet de Orion-nevel op te zoeken in de buurt; dat is een klassieker onder de nachtelijke fenomenen.
- Jupiter: De helderste spot, bijna continu zichtbaar.
- Saturnus: Vroeg in de avond laag aan de zuidelijke horizon. Minder prominent, maar zeker de moeite waard.
- Venus: Zal in de loop van de winter steeds meer gaan schitteren, vooral in het westen tegen het einde van de winter.
Welke planeten je écht nodig hebt: Telescoop vereist
Als je een amateur-kijker bent met een kleine telescoop, zijn er twee interessante doelen die je kunt ‘jagen’ in de winterkou:
- Uranus: Zoek in de buurt van de Pleiaden. Beginners verwarren deze soms met de Kleine Beer, maar ze zijn echt anders.
- Neptunus: Deze is lastiger. Op 20 februari is er een zeer nauwe samenstand (conjunctie) met Saturnus op slechts 0,8 boogseconde. Dat is een prachtig gezicht als je een stabiele set-up hebt!
De Maan speelt de hoofdrol
De Maan zorgt elk seizoen voor drama. Dit zijn de momenten waarop je de Maan dicht bij de planeten ziet staan – een perfecte gelegenheid voor beginners om hun navigatie te oefenen:
- 27 december: Maan bij Saturnus.
- 3 en 31 januari: Maan bij Jupiter.
- 18 februari: Maan passeert Venus én Mercurius, met een minimale afstand van 0,1 graad! Dit is een foto die je niet mag missen.
Zeldzame gebeurtenissen die wij niet zien
Hoewel wij de mooiste planeten hier hebben, zijn er ook spectaculaire verschijnselen die helaas buiten ons blikveld vallen. Zo is er op 17 februari een ringvormige zonsverduistering en op 3 maart een totale maansverduistering. Zonde, maar focus op wat je wel kunt zien!
Een knipoog naar de Nederlandse grootheden
De winter in Nederland is koud, maar historisch gezien een gouden tijd voor onze astronomen. Het is goed om in deze donkere periode stil te staan bij onze sterrenkijkers uit het verleden. Zo had Jan Hewelius uit Gdańsk (toen nog nauw verbonden met onze regio) zijn verjaardag op 28 januari. En natuurlijk viert de wereld op 19 februari de geboortedag van Nicolaas Kopernikus, wiens werk ons begrip van het heelal fundamenteel veranderde.
Dus, trek die dikke jas aan, pak die thermosfles met warme chocolademelk en geniet van de helderste hemel van het jaar. De winter is het seizoen van de sterren.
Welke van deze hemelse verschijningen ga jij deze maand als eerste proberen te spotten? Laat het ons weten in de reacties!
