Belangrijkste punten: Cyanide is een krachtige, kleurloze en meestal reukloze toxine; sommige mensen ruiken een amandelachtige geur. Blootstelling kan leiden tot snelle celademhalingsstilstand en levensbedreigende zuurstoftekorten. Tijdige toediening van tegengif onder medisch toezicht kan levens redden. In Thailand zijn natriumthiosulfaat en natriumnitriet als tegengiffen beschikbaar en voorraden zijn aangehouden in provinciale ziekenhuizen.
Wat is cyanide en hoe werkt het?
Cyanide omvat zowel vaste zouten zoals sodium cyanide en potassium cyanide als het gasvormige waterstofcyanide (HCN). Het bindt zich aan cruciale enzymen in de cellulaire ademhaling, waardoor de mitochondriale zuurstofverwerking stopt. Dit veroorzaakt een acuut weefseltekort aan zuurstof met snelle gevolgen voor hart en hersenen: bloeddrukdaling, bewustzijnsverlies, toevallen en ademhalingsstilstand.
De dodelijke orale dosis voor volwassenen wordt doorgaans geschat op ongeveer 200–300 mg, wat vergelijkbaar is met een fractie van een theelepel van een kristallijn zout. Bij hoge doses treedt de dood binnen minuten op; bij lagere doses kan het verloop zich uitstrekken van enkele minuten tot uren, waardoor tijd voor behandeling ontstaat.
Blootstellingsroutes en kenmerken
Er zijn drie hoofdwegen waarop cyanide het lichaam binnendringt:
- Inhalatie: Waterstofcyanidegas wordt via de longen in de bloedbaan opgenomen; de ernst hangt af van concentratie en duur van inademing.
- Huidcontact: Oplossingen van cyanide zijn basisch en bijten; ze kunnen snel door de huid worden opgenomen, vooral bij beschadigde huid. HCN-dampen kunnen bovendien het netvlies beschadigen en tot blindheid leiden.
- Inslikken: Zouten zoals kalium- of natriumcyanide worden opgenomen via het maagdarmkanaal; maagzuur kan de afgifte van giftige HCN bevorderen.
Cyanide kan ook in voedingsbronnen voorkomen in de vorm van cyanogene glycosiden. Voorbeelden zijn cassave, bamboescheuten, bepaalde bonen en bittere amandelen. Onvoldoende voorbereiding of verwerking kan leiden tot accumulatie en vergiftiging, dus grondig schoonmaken en koken is essentieel.
Klinische verschijnselen en verloop
Bij acute blootstelling kunnen symptomen beginnen met duizeligheid, verwarring, hoofdpijn, misselijkheid, braken en kortademigheid. Het hart kan te langzaam of te snel kloppen; uitputting, toevallen en bewustzijnsverlies volgen bij ernstigere vergiftiging. Bij ontbreken van behandeling kan de ademhaling afnemen tot stilstand.
Sommige mensen melden een bittere of branderige smaak in de mond bij inname van zoute cyanideverbindingen. Een amandelachtige geur is alleen door een deel van de bevolking waarneembaar en is geen betrouwbare indicator van aanwezigheid.
Forensisch onderzoek en autopsierichtlijnen
Bij onderzoek van een ongebruikelijke of onverklaarde dood rookt het onderzoeksteam doorgaans een arts ter plaatse. De beslissingsbevoegdheid voor sectie ligt bij de opsporingsambtenaar als leider van het lijkschouwersteam. Een lijkschouwing wordt uitgevoerd wanneer de dood niet natuurlijk lijkt of wanneer de arts geen duidelijke doodsoorzaak kan vaststellen. De categorieën van niet-natuurlijke dood omvatten zelfdoding, dood door toedoen van een ander, dieraanval, ongeluk en dood met onduidelijke oorzaak.
Na het specifieke incident met de naam แอม ไซยาไนด์ is in 2566 het beleid aangepast: artsen dienen secties uit te voeren bij onduidelijke sterfgevallen zonder dat daarvoor kosten in rekening worden gebracht, met als doel oorzaakopheldering en preventie.
Laboratoriumonderzoek
Voor bevestiging en kwantificering van cyanide bestaan er gestandaardiseerde analysetijden:
- Detectie van cyanide in maagspoelvloeistof, voedsel of verdacht materiaal: 5–7 werkdagen.
- Kwantificering van cyanide in bloedmonsters: 22–30 werkdagen.
- Analyse van cyanidemetabolieten in urine: 5–10 werkdagen.
Deze procedures worden uitgevoerd door gespecialiseerde laboratoria en medische wetenschappelijke afdelingen verspreid over het land.
Tegengiffen en medische behandeling
Tijdige medische interventie is doorslaggevend. In de nationale voorraad voor tegengif zijn twee hoofdmedicijnen opgenomen:
| Tegengif | Werkingsmechanisme | Dosering (volwassenen) | Belangrijkste bijwerkingen |
|---|---|---|---|
| Natriumthiosulfaat | Levert sulfurgroep om cyanide om te zetten in thiocyanaat, dat via de nieren wordt uitgescheiden. | 12,5 g (50 ml van 25% oplossing) intraveneus, langzaam toegediend. | Brandend gevoel op injectieplaats. |
| Natriumnitriet | Oxideert hemoglobine tot methemoglobine, dat cyanide kan binden; wordt vaak gecombineerd met thiosulfaat. | 300 mg (10 ml van 3% oplossing) intraveneus, toegediend in meer dan 3–5 minuten. | Hoofdpijn, duizelig, misselijkheid, braken, tachycardie, vasodilatatie met hypotensie; risico op overmatige methemoglobinemie. |
Beide middelen vormen samen een beproefde behandeling, maar gebruik en dosering moeten alleen door gespecialiseerde clinici worden gedaan vanwege potentieel ernstige bijwerkingen en contra-indicaties.
Beschikbaarheid
Deze tegengiffen zijn opgenomen in het nationale programma voor antidota en zijn opgeslagen in ziekenhuizen op provinciaal niveau door het hele land zodat snelle toegang mogelijk is.
FAQ
- Wat doet cyanide precies in het lichaam?
Cyanide blokkeert cellulaire ademhalingsenzymen waardoor cellen geen zuurstof kunnen gebruiken, wat leidt tot snel optredende weefselhypoxie en orgaanfalen.
- Hoe snel werkt het tegengif?
Wanneer het tijdig wordt toegediend kan het tegengif binnen minuten tot uren levensreddend zijn. Het succes hangt af van de dosis cyanide en de snelheid van behandeling.
- Kun je cyanide ruiken of proeven?
De stof is meestal kleur- en reukloos; slechts een deel van de mensen ruikt een amandelachtige geur. Sommige zouten smaken bitter en kunnen een branderig gevoel in de mond veroorzaken.
- Zijn er voedingsmiddelen die cyanide bevatten?
Ja. Bepaalde planten zoals cassave, bamboescheuten, bittere amandelen en sommige bonen kunnen cyanogene stoffen bevatten en moeten goed worden bereid.
- Wat moet ik doen bij vermoeden van cyanidevergiftiging?
Zo snel mogelijk medische hulp inschakelen, het slachtoffer uit mogelijke bron halen en eerste hulp verlenen terwijl professionele zorg wordt gezocht. Alleen medische teams mogen tegengif toedienen.
Preventie, snelle herkenning en onmiddellijke medische interventie blijven de kern van het verminderen van sterfte bij cyanideblootstelling. Publieke bewustwording over risico’s in voeding en veilige omgang met chemicaliën helpt ongevallen te voorkomen.
